14.4. Меҳнатга ҳақ тўлашнинг синтетик ва аналитик ҳисоби Корхона ва ташқилотлардав тўзилган иш ҳақини ҳисоблаш қайдномасида ишчи ва хизматчиларга иш ҳақи ҳамда ундан ушлаб колинадиган суммалар акс эттирилади. Иш ҳақини ҳисоблаш ведомости ҳар бир цех ходимларининг тоифалари бўйича алохида тўзилади.
Иқтисодиётнинг барча тармокларидаги корхоналар ойнинг биринчи ярми учу ниш ҳақи ҳисоблашнинг бўнакли ва бўнаксиз тартибини қўллаши мумкин.
Ҳисоб-китобнинг бўнакли усулаида корхона ходимига бўнак берилади, ойнинг иккинчи ярми учу ниш ҳақи тўланаётганда эса ўзил-кесил ҳисоб-китоб килинади. Иккнчи холда ишчига режадаги бўнак урнига ойнинг биринчи ярми учун ҳақикатда ишлаб чикарилган маҳсулот бўйича ёки ҳақикатда ишланган вақт бўйича иш ҳақи ҳисоблаб ёзилади.
Иш ҳақини ҳисоблаш қайдномаси иш ҳақи бўйича ходимлар билан расмийлаштириш учун асосий хужжатдир. Бу хужжатда ҳар бир табель рақами, ходимларнинг тоифаси ҳамда тўлов ва ушлаб қолиш турлари бўйича тўзилади. Иш ҳақини ҳисоблаш ведомости қўйидаги курсаткичлар бўлади:
Тўлов турлари бўйича ҳисобланди – 6710 – “Ходимлар била ниш ҳақи бўйича ҳисоблашишлар” ҳисобварағининг кредит обороти;
Иш ҳақидан ажратма ва тўловлар ушлаб колинди ва ҳисобланди – 6710 - “Ходимлар билан иш ҳақи бўйича ҳисоблашишлар” ҳисобварағининг дебит обороти;
Қўлга бериш ёки ойнинг охирида корхонада колди – 6710 – “ Ходимлар билан иш ҳақи бўйича ҳисоблашишлар ” ҳисобварағининг дебит обороти;
Иш ҳақини ҳисоблаш ведомостининг охирги курсаткичи тўлов ведомостини тўлдириш учун ҳама ходимга иш ҳақи бериш учу насос бўлиб хизма қилади.
Ишчи ва хизматчиларга иш ҳақи бўйича ҳисоблашишиларни олиб бориш бухгалтерия ҳисобининг ҳисобвараклар режасижа қўйидаги ҳисобвараклардан фойдаланиш кўзда тўтилган:
6710 – “Ходимлар билан иш ҳақи бўйича ҳисоблашишлар” ҳисобварағи
6720 – “Депонирлаштирилган иш ҳақи”ҳисобварағи.
Ушбу ҳисобвараклар пассив бўлиб, қолдиқ ҳисобваракларнинг кредит томонида колади.
“Ҳаражатлар таркиби тўғрисидаги Низом”га мувофиқ меҳнат ҳақи ҳаражатлари ишлаб чиқариш ҳамда давр ҳаражатларининг мухим ҳаражат элементларидан бири ҳисобланади. Шу боисдан ишчи ва хизматчиларга иш ҳақи ҳисобланганда, уларни ҳаражатлар таркибига киритиш лозим.
Корхонанинг ишлаб чиқариш фаолияти билан банд бўлган ишчи ва хизматчиларга иш ҳақи ҳисобланганида қўйидаги бухгалтерия проводкаси берилади:
Д-т “Ишлаб чиқариш ҳаражатлари” ҳисобварклари (2310, 2010, 2510);
К-т 6710 – “Ходимлар билан иш ҳақи бўйич аҳисоблашишлар” ҳисобварағи.
Корхонанинг маьмурий-бошқарув ишларида банд бўлган ходимларга иш ҳақи ҳисобланганида қўйидагича бухгалтерия проводкаси берилади.
Д-т 9420 – “Маьмурий-бошқарув ҳаражатлари” ҳисобварағи;
К-т 6710 – “Ходимлар билан иш ҳақи бўйич аҳисоблашишлар” ҳисобварағи.
Уч иш куни давомида олинмаган иш ҳақи депонент га утказилган, яьни саклаш учун колдирилган ҳисобланади. Кассир уни банка корхонанинг ҳисоб-китоб варагига ўтказиб, “депонентга кўйилган сумма” деб курсатади. Ходилар уни корхона кассасидан чиқим ордери бўйича олади. Ходимларнинг иш ҳақи суммаси депонентга утказилганида қўйидагича бухгалтерия проводкаси берилади:
Д-т 6710 – “Ходимлар билан иш ҳақи бўйича ҳисоблашишлар” ҳисобварағи.
К-т 6720 – “Депонирлаштирилган иш ҳақи”ҳисобварағи.
Депонентга кўйилган суммалар дафтарида ёки депонент варакчасида қайд этилади. У корхона томонидан 3 йил мобайнида сакланади. Кўрсатилган муддат тугагач, депонентга кўйилган суммалар йиллик баланс тузиш пайтида корхона дародадларига кушилади ва қўйидагича бухгалтерия проводкаси билан расмийлаштирилади:
Д-т 6720 – “Депонирлаштирилган иш ҳақи”ҳисобварағи
К-т 9360 – “Кредиторлик ва депонентлик қарзларини ҳисобдан чиқаришдан олинган даромад” ҳисобварағи.
Ишчи ва хизматчиларг аиш ҳақи тўланганида қўйидагча бухгалтерич проводкаси берилади:
Д-т 6710 – “Ходимлар билан иш ҳақи бўйич аҳисоблашишлар” ҳисобварағи.
К-т 5010 – “Миллий валютадаги пул маблағлари” ҳисобварағи.
Ишчи ва хизматчилар билан ҳисоб-китобнинг аналитик ҳисоби иш ҳақи ҳисоблаш-тўлаш ведомостиларида, синтетик ҳисоби бўйича эса6710 – “Ходимлар билан иш ҳақи бўйича ҳисоблашишлар” ҳисобварағида юритади.
