12-mavzu. O‘rta asrlarda jahon pedagogik fiklar taraqqiyoti. Reja

KONFUTSIY, Kun Futszi
,
( 
孔子
) Kun-szu,Kun Syu, Kun Chjunni (mil. av. 
taxm. 552 — Syuyfu, Xitoyning Shandun viloyati — 479) — qad. Xitoy faylasufi, 
konfutsiychilik asoschisi, siyosiy arbob. Kambag‘allashib qolgan aristokrat va 
harbiylar oilasida tug‘ilgan. 22 yoshida ta’lim berish b-n shug‘ullanib, Xitoyning 
eng mashhur o‘qituvchisi sifatida shuhrat qozongan. Konfutsiy o‘zi ochgan 
maktabida 4 ta fan: axloq, til, siyosat va adabiyot o‘qitilgan. 50 yoshida Konfutsiy 
siyosiy faoliyatini boshlab, Lu davlatida yuqori amaldor bo‘lib xizmat qiladi. 
Fitnalar natijasida xizmatidan ketadi, 13 y. mobaynida Xitoyning turli o‘lkalariga 
boradi, biroq u joylarda o‘z g‘oyalarini qo‘llay olmagach, mil. av. 484 y. Luga 
qaytib keladi. Ta’lim berishdan tashqari qadimiy Xitoyning 5 ta mumtoz asari — 
«Shuts- zin», «Shitszin», «Itszin», «Yuetszin» va «Litszi»ni to‘plash, tahrir qilish, 
tarqatish b-n shug‘ullanadi. Konfutsiy ta’limoti uning «Lun yuy» («Suhbatlar va 
mulohazalar») kitobida bayon etilgan. Bu kitob aslida Konfutsiyning fikrlari va 
suhbatlari asosida shogirdlari va izdoshlari tomonidan yaratilgan. Konfutsiy o‘zi 
uchun, avlodlari, yaqin shogirdlari uchun alohida ajratilgan kabristonga dafn 
etilgan; uning uyi Konfutsiy ibodatxonasiga aylantirilgan, bu joy ziyoratgoh bo‘lib 
qolgan. 
KONFUTSIYCHILIK 
— Xitoydagi axloqiy-siyosiy ta’limot; keyinchalik eng 
ta’sirli 3 asosiy falsafiy-diniy oqimdan biri (daosizm va buddizm b-n birga). 
Konfutsiy asos solgan. KONFUTSIYCHILIK — Xitoydagi axloqiy-siyosiy 
ta’limot; keyinchalik eng ta’sirli 3 asosiy falsafiy-diniy oqimdan biri (daosizm va 
buddizm b-n birga). Konfutsiy asos solgan. Konfutsiychilikning ilk davomchilari 
— Men-szi (Mek Ke— mil. av. 371—289), Ven-szi (mil. av.6-a.), Xan Fey-szi 
(mil. av. 233 y. v.e.), keyingi davrda Fan Chjen (6-a.), Xan Yuy (768—824) va b. 
Konfutsiychilik ta’limotida insonparvarlik (jen), odob qoidalari (li), fazilat (de) 
tushunchasi muhim o‘rin egallaydi. Insonparvarlik tushunchasiga ko‘ra, odamlar 
axloqiy va ijtimoiy munosabatlarda yoshi ulug‘, mavqei baland kishilarni xurmat 
qilishlari, podshohga sadoqatli bo‘lishlari kerak. Odob qoidalari tushunchasiga 
ko‘ra, u tufayli yuksak fazilatlar shakllanadi, jamiyat rivoj topadi, adolat tantana 
qiladi. Burchni ado etish tufayli inson kamolotga erishadi. Uning negizida «sen 
o‘zing nimaga erishishni istasang, unga boshqalarning erishishiga ko‘maqlash», 
«sen nimani orzu qilmasang, uni boshqalarga ravo ko‘rma» kabi hayotiy tamoyillar 
yotadi. 
«Buyuk ta’limot» va «O‘rtalik haqida ta’limot» degan asarlarni Konfutsiy 
yozgan deb taxmin qilinadi. Bu kitoblarga ko‘ra, odamlarning birgalikda oqilona 
yashashi tartibining muhim shartini 5 ta oddiy va buyuk fazilat tashqil etadi: 
donolik; insonparvarlik; sadoqat; kattalarni hurmat qilish; jasorat. Bu fazilatlar 

---

o‘ziga va boshqalarga halollikni va chuqur hurmatni anglatadi. Faqat mumtoz va 
komil insonlargina bunday fazilatga ega bo‘ladi. 
Konfutsiychilikda ta’kidlanishicha, qonun inson manfaatlariga xizmat 
qilmog‘i lozim. Qonun o‘zgarishi b-n manfaatdorlik va manfaatsizlik tushunchalari 
ham boshqacha ma’no kasb etadi, inson faoliyatida tub o‘zgarish ro‘y beradi. 
O‘tmishda o‘rnatilgan tartibga sajda qilish yangi qonunlar ruhiga ziddir. 
Konfutsiychilikda jamiyatni boshqarishga katta e’tibor berilib, unga ko‘ra, 
jamiyatni keragidan ortik, oddiy qonunlar b-n to‘ldirib yubormaslik zarur. Xitoyda 
asrlar mobaynida Konfutsiychilikning turli maktablari yuzaga kelgan. Ular 
o‘rtasida 
keskin 
kurash 
borgan. 
Konfutsiychilik miloddan 1-asrda davlat ta’limotiga aylandi, 9-asrda buddizm, 11-
asrda daosizm ustidan to‘la g‘alaba qozondi. Bunga, ayniqsa, Sun davri (960—
1279)da konfutsiychilik rivojlanganligi tufayli erishildi. 
Yunon falsafasida Suqrotning o‘rni qay darajada bo‘lsa, Xitoy falsafasi ham 
Konfutsiy nomi bilan mashhuri jahondir. Oradan qancha vaqt o‘tmasin, oltin yillar 
osha sayqal topgani singari uning purma’no hikmatlari ham asrlar osha yangi-
yangi qirralari bilan jilolanmokda. Konfutsiy ilgari surgan g‘oyalar nafaqat Xitoy, 
ayni vaqtda Yaponiya, Koreya, Vyetnam xalqlarining o‘y-fikri va hayotiga chuqur 
ta’sir ko‘rsatgan.Konfutsiyning o‘gitlari, pand-nasihatlari Xitoyda hanuzgacha 
e’zozlanib, qadrlanib kelinadi. Quyida faylasufning “Hikmatlar”idan parchalar 
e’tiboringizga havola etiladi. 
Chin mamlakati deganda, barchaning ko‘z o‘ngida eng avvalo tobora 
yuksalayotgan mamlakatu uzun cho‘pchalarni mohirona ishlatib taom yeyayotgan 
odamlar, Buyuk Xitoy devoriyu Pekin operasi… va, albatta, buyuk donishmand 
Konfutsiy gavdalansa ajab emas. Yunon falsafasida Suqrotning o‘rni qay darajada 
bo‘lsa, Xitoy falsafasi ham Konfutsiy nomi bilan mashhuri jahondir. Oradan 
qancha vaqt o‘tmasin, oltin yillar osha sayqal topgani singari uning purma’no 
hikmatlari ham asrlar osha yangi-yangi qirralari bilan jilolanmokda. Konfutsiy 
ilgari surgan g‘oyalar nafaqat Xitoy, ayni vaqtda Yaponiya, Koreya, Vyetnam 
xalqlarining o‘y-fikri va hayotiga chuqur ta’sir ko‘rsatgan. Konfutsiy ta’limoti 
markazida “oliy odam” (tushunchasi, g‘oyasi, maqsadi) turadi. «Oliy odam» 
hukmron tabaqaning har tomonlama komil vakili bo‘lib, Konfutsiy ta’limoti 
yordamida o‘zida oliyjanob fazilatlarni shakllantirgan. Faylasufning “Hikmatlar”i 
“oliy odam”ning shunday yuksak insoniy fazilatlarini aks ettiradi. Aniqroq 
aytganda, bunday odam oliy hukmdorga nisbatan chuqur ehtiromli, xalqqa 
muruvvatli bo‘lib, butun kuch va qobiliyatini jamiyat oldidagi burchini oqlashga, 
milliy urf-odat va an’analarning to‘la-to‘kis bajarilishini ta’minlashga sarf etuvchi 
kishidir. 
Konfutsiyning o‘gitlari, pand-nasihatlari Xitoyda hanuzgacha e’zozlanib, 
qadrlanib kelinadi. Quyida faylasufning “Hikmatlar”idan parchalar e’tiboringizga 
havola etiladi. 

---