12-мавзу. Базалаш усуллари. Машинасозликда базалар ва деталларни базалаш бўйича қЎлланиладиган атамалар ва таърифлар

Конструкторлик база–детални ёки йиғма бирликни буюмдаги ўрнини 
(ҳолатини) аниқлаш учун қўлланилувчи база ( 3.7–расм). Шунингдек, детал 
конструкциясини чизишда масалан; поғонали валнинг (3.8–расмга қар.) танланган 
Ι ва ΙΙ ён сиртлари, яъни: А1 ўлчам учун Ι–сирт; А, А2, А3 ва А4 ўлчамлар учун
ΙΙ–сирт конструкторлик база вазифасини бажаради. 
3.7-расм. Асосий, ёрдамчи ва конструкторлик базалари. 

---

3.8-расм. Конструкторлик базалар. 
Базаларнинг ўриндошлик тамойили. 
Заготовкаларга аниқ ишлов бериш учун технологик базалар тайинлашда бир 
вақтнинг ўзида деталнинг конструкторлик ва ўлчаш базаси ҳамда маҳсулотни йиғиш 
пайтидаги базаси сифатида қўлланиладиган сиртларни қабул қилиш лозим. 
Технологик, конструкторлик ва ўлчаш базаларининг ўриндошлилигини 
таъминлашда заготовкага иш чизмасида конструктор томонидан кўзда тутилган 
ўлчамлар ва допуск майдонлари доирасида ишлов берилади. 
Агар технологик база конструкторлик базаси билан ёки ўлчаш базаси билан мос 
тушмаса, у ҳолда технолог иш чизмасида конструкторлик ва ўлчаш базаларига нисбатан 
қўйилган ўлчамларни ишлов бериш учун қулай бўлган технологик базаларга нисбатан 
қўйилган технологик ўлчамлар билан алмаштирилади.
Юқоридагиларни қуйидаги мисол ёрдамида яққол тушунтириш мумкин:
пазни (ариқчани) 10Н14 ўлчам – чуқурлик бўйича ишлов бериш учун мослама 
конструкциясини соддалаштириш мақсадида заготовкани пастки В сиртига ўрнатиш 
керак. Пазнинг туби “С” юқори текислик “А” билан 10
 0.36
ўлчам бўйича боғланган ва 
бу сирт паз учун конструкторлик ва ўлчаш базаси бўлиб хизмат қилади. Бундай ҳолатда 
технологик база – “В” сирт конструкторлик ва ўлчаш базаси билан мос келмайди ва 
бундан ташқари ўлчамлари ҳамда ўзаро жойлашиши бўйича боғланмаган. 
5.6-расм. Конструкторлик база билан мос тушмаган таянч