12-мавзу. Базалаш усуллари. Машинасозликда базалар ва деталларни базалаш бўйича қЎлланиладиган атамалар ва таърифлар

Иккинчи технологик операцияда – токарлик-винтқирқиш, иккинчиси 
7та ўтишдан иборат: 5та қора, 2та тоза, мос равишда 7та ишчи позиция, 1та 
ўрнатиш, 3та қирқувчи асбоб – кесиб ўтувчи, остини қирқувчи ва махсус 
кескичлар керак бўлади. 
Учинчи технологик операция – вертикал-фрезалаш, 6та ўтишдан иборат: 
2та бир хил тйунукларни пармалаш, 2та – 2та фаскани кесиш,2та – 2та туйнукка 
резьба очиш лозим бўлади. Ушбу операцияда 6та позиция ва 1та ўрнатиш бор. 3та 
асбоб ишлатилади: 1тадан спирал парма, зенковка ва метчик. 
 
Бешинчи ва олтинчи технологик операцияларда иккитадан ўтиш бор 
(қора ва тоза узатишлар), биттадан позиция, биттадан ўрнатиш, биттадан асбоб – 
жилвирлаш доираси ишлатилади. 
 
 
 
 
 

---

5-мисол.
5-расмда кўрсатилган № 14-10-20 рақамли “Ползун” деталининг R=230, 
R=238, R=245 мм.ли айлана юзаларига ишлов бериш учун коррект (идеал) 
базалаш схемаси тузилсин. 
Ечиш.
Ушбу айлана юзаларнинг радиуслари битта А-нуқтадан чиқади. Демак, А 
нуқта ушбу юзалар учун ўлчов базаси ҳисобланади. Деталнинг бошқа бир 
проекциясида А нуқта орқали ишлов берилиши лозим бўлган юқоридаги 
юзаларнинг айлана ўқлари ўтади. Ушбу ўлчаш базасининг ўзига хос хусусияти 
шундаки, ушбу нуқта детал юзасидан ташқарида жойлашган. Бу нуқта деталь
билан ф45Н7 туйнук ўқидан чиқувчи 382 
+0,2 
-0,4 мм.ли 
ўлчам билан, ф30Н7 туйнук 
ўқи билан 52+0,2 мм ўлчам орқали ҳамда ф45Н7 туйнук билан 104+0,4 ўлчам 
орқали боғланган. Ушбу ўлчамлар занжирини таҳлил қилиш шуни кўрсатадики, 
моддий нуқтаи-назардан технологик база сифатида ушбу 3та туйнукнинг 
иккитасини ишлатиш мумкин, энг аниғи 104+0,4 мм.ли масофалараро ўлчамни 
олиш мумкин. 
5-расм. «Ползун» деталининг ишчи чизмаси. 
Ишлов берилиши лозим бўлган юзалар перпендикуляр йўналишда 
деталнинг четидан 15 ммли ва 60 мм.ли ўлчамлар билан берилган. Демак, ушбу Б 
–чет юқоридаги текисликка нисбатан ўлчаш базаси ҳисобланади. Лекин, 

---

хомашёни ишончли тарзда дастгоҳга ўрнатиш ва маҳкамлаш учун Б-
текисликнинг ўзи етарли эмас. Хомакининг турғунлигини таъминлаш мақсадида 
В-текисликдан фойдаланишни ҳам қўшиб қўйиш мумкин. Иккита ф45Н7 
туйнукка базалашни амалда 2 бармоқ воситасида бажариш мумкин: силлиқ
цилиндрик ва қирқилган ромбик бармоқлар билан. (Базалаш чизмасига қаранг).