12-боб. Ишлаб чиқариш захираларини ҳисобга олиш

12.7 Қўшилган қиймат солиғиини ҳисобга олиш
Хом-ашё ва материаллар қабул қилинган корхоналар уларнинг қийматини мол етказиб берувчиларга қушилган киймат солиғи (ҚҚС) билан биргаликда тўлайди.
Мол етказиб берувчи корхона олинган тушумдан ККСни бюджетга тўлайди.
Қўшилган қиймат солиғи (ҚҚС) товарларни сотиш, ишлар бажариш ва хизматлар кўрсатиш жараёнида янги хосил қилиган қийматга асосланган холда соф даромаднинг бир қисмини бюджетга даромадига олиб кўйишнинг бир шаклидир. ҚҚС 20 фоизлик ставкада ундирилади.
ҚҚС икки хил усулда ҳисобланади:

1. 
   Қўшилган қиймат солиғи суммаси белгиланган ставкалар асосида қўйидаги формула бўйича аниқланади:
   

С _ҚҚС =С_Тоб x СС/100; (1)
бунда С_ҚҚС – истьмолчилардан ундириладиган солиқ суммаси; С_Тоб – солиққа тортиладиган оборот; СС – қўшилган қиймат солиғи ставкаси.

2. 
   Товар (иш, хизмат)лар қўшилган қиймат солиғни ўз ичига олган нархлар ва тарифлар бўйича сотилганда – солиқ қўйидаги формула бўйича аниқланади:
   

С_ҚҚС =Т_К x СС/(СС+100); (2)
Бунда: Т_К – қўшилган қиймат солиғи ҳам ҳисобга олинган товар (иш, хизмат)лар қиймати.
Масалан, “А корхона” мол етказиб берувчилардан 200000 сўмлик матераил сотиб олди. ККС суммаси қўйидагича бўлади:

1. 
   холат бўйича:
   

ККС суммаси = (200000х20%) /100% = 40000 сум.

2. 
   холат бўйича:
   

ҚҚС суммаси = (200000х20%) / (100%+20%) =33333,(3) сум.
Моддий бойликларни ҳарид қилиш бўйича тўланадиган ҚҚСни бухгалтерия ҳисобида ҳисобга олиб бориш учун 4410 – “Солиқ бўйича бўнак тўловлар” ҳисобварағидан фойдаланиш кўзда тўтилган.
Материаллар ишлаб чиқариш ва бошқа мақсадларга сарфланиши жараёнида ҳисобланган ҚҚС суммаси 4410 – “Солиқ бўйича бўнак тўловлар” ҳисобварағидан 6410 – “Бюджетга тўловлар бўйича қарзлар” ҳисобварағига сарфланган материаллар қийматига мутаносиб равишда ўтказилади.
Мисол. Корхона мол етказиб берувчидан 100000 сўмлик материал қабул қилиб олди. ККС – 20000 сўм. Жами 120000 сўм. Ушбу муомалага қўйидагича бухгалтерия проводкаси берилади.

• 
  сотиб олинган материал қийматига – 100000 сўм;
  

Д-т 1010 – “Хом-ашё ва материаллар” – 100000 сўм;
К-т 6010 –“Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган счётлар” – 100000 сўм;

• 
  ҳисобланган ҚҚС суммасига – 20000 сўм:
  

Д-т 4410 “ Солиқ бўйича бўнак тўловлар” – 20000 сўм;
К-т 6010 “Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган счётлар” – 20000 сўм;

• 
  Мол етказиб берувчиларга пул ўтказиб берилганида:
  

Д-т 6010 – “Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган счётлар” - 120000 сўм
К-т 5110 - “Ҳисоб-китоб счёти” – 120000 сўм.
Ҳисобот ойи давомида корхонада 45000 сўмлик материал ишлаб чиқаришга сарфланди. Демак ҚҚС 9000 сўмга тенг:
(45000х20%)/ 100%=9000 сум.
Бу сумма қўйидагича бухгалтерия проводкаси берилади:
Д-т 6410 - “Бюджетга тўловлар бўйича қарзлар” – 9000 сўм;
К-т 4410 - “Солиқ бўйича бўнак тўловлар” – 9000 сўм.