11-mavzu. Nomukammal bozorlarda firmalar faoliyati

11.2. Monopol bozorlarda ishlab chiqarish va narxlar o’rnatishdagi qarorlar 
Raqobatli firma va monopol firma o’rtasidagi asosiy farq ular mahsulotining narxini 
tushirish yoki oshirish monopolistning ixtiyorida bo’lib qoladi. Raqobatli firma faoliyatida 
mahsulotining ishlab chiqarish narxini belgilashda bozor unsuri kichik nisbiy ahamiyatga 
ega bo’ladi. Bozor sharoitida talabdan kelib chiqib ham narx belgilanadi va bu asosan 
chekli harajatga juda kam miqdordagi daromadni qo’shish orqali o’rnatiladigan narx 
hisoblanadi. Monopolist esa bozorda yagona ishlab chiqaruvchi hisoblanadi, chunki, u 
bozorga yetkazib berayotgan mahsulot miqdori bilan ham narxni o’zgartirishi mumkin. 
Narx darajasi tovarlar sotilganda firmaning tovarlarni ishlab chiqarish va sotish 
harajatlarini to’la qoplab, kompaniyaga minimal foydani taʼminlashi kerak. Agar bu 
qoidaga amal qilinmasa, firma zarar ko’radi yoki kompaniya hech qanday daromad olmay 
o’z ishini to’xtatadi. Xarajatlarni qoplash zarurati narxning eng quyi chegarasini belgilaydi 
va narxning bundan past bo’lishi iqtisodiyot uchun maqbul emas. 11.1-rasmda raqobatli 
2
Robert S. Pindyck, Daniel L Rubinfeld Microeconomics.- 7th ed p. 423 

---

firma gorizontal talab egri chizig’i (a)da aks ettirilgan. Raqobatli firma ko’p miqdorda 
mahsulotni sotadi, chunki mahsulot sifatini o’zgartirsa (uning bozorida boshqa barcha 
firmalarning mahsulotlari), har qanday firmalarning yuzlab talab egri chizig’ida elastik 
bo’ladi. Monopol bozorda yagona ishlab chiqaruvchi mavjuddir, uning talab egri 
chizig’ida bozor talabi qiyaroq bo’ladi. Shunday qilib, monopolist talabi egri chizig’i 11.1- 
(b) rasmda tasvirlangan. Monopolist mahsulot narxini oshiradigan bo’lsa, iste’molchilar 
undan kam mahsulot sotib ola boshlaydi, bu odatiy sabablarga ko’ra pastga qarab egilib 
boradi. Monopolist bir turdagi mahsulot ishlab hiqaradi va uning ishlab chiqarish hajmi 
ortadi, narxi esa tusha boshlaydi, agar mahsulotining miqdorini kamaytiradigan bo’lsa, 
foyda ham kamayadi va boshqa yo’llar qaraladi.