11-mavzu. Nomukammal bozorlarda firmalar faoliyati

11.4. Narxlar diskriminatsiyasi va monopoliyaga qarshi qonunchilik 

---

 
Monopol firmaning barcha mijozlarga bir xil narxlarda mahsulot sotishini ko’rib 
chiqdik. Biroq ko’p hollarda, firmalar ikki xil mijozlarga harajati bir xil bo’lgan tovarni 
ikki xil narxda sotadi. Bu amaliyot narx diskriminatsiyasi deb ataladi. Narx 
diskriminatsiyasini ayniqsa raqobatli kompaniyalar ochiq bozorida qo’llash mumkin emas. 
Bu har tomonlama firmaning nufuzini tushirib yuborib mijozlarning yuz o’girishiga olib 
keladi. Chunki raqobat bozorida tovarlar va uni ishlab chiqaruvchilar ham xilma xil 
bo’ladi. Qolaversa, eng yuqori narx uchun kurash ayni shu bozorda o’z o’rniga va kuchiga 
ega bo’lishga harakat qilayotgan firmalar o’rtasida qizg’in tus oladi.
Optimal narx diskriminatsiyasi monopolist tomonidan aynan har bir mijozning haq 
to’lash uchun tayyor ekanligini bilgan holda har bir mijozga har xil narxni qo’yishi 
mumkin bo’lgan vaziyatni tasvirlaydi. Bu holda, monopolist har bir mijoz aniq optimal 
narx uchun haq to’lashini va monopolist har bir bitimdan daromad olishi aniqlangan.
Monopoliyaga qarshi qonunchilik —
davlatning monopoliyaga qarshi kurash 
siyosati demakdir. Monopoliyaga qarshi qonunchilik asosan, quyidagi yo’nalishlar 
bo’yicha shakllandi.
Birinchidan, ishlab chiqarish (tarmoq)ni boshqaruvchi qonunlar. Bu qonunlarga 
binoan, odatda, hech bir korxona (korporatsiya)ning biror turdagi mahsulot ishlab 
chiqarishning yarmidan ko’pini nazorat qilishga huquq berilmaydi.
Ikkinchidan, barcha yirik korporatsiyalar ishtirokchilari boshqa korporatsiyalar 
aksiyalarining ma’lum cheklangan miqdoridan ortig’iga ega bo’la olmasligi belgilab 
qo’yiladi. 
Uchinchidan, narxlarni bozor muvozanati belgilagan darajadan yuqori yoki past 
turishini, narx ustidan kelishib olishni ta’qiqlovchi kartellarga qarshi qonunlar joriy 
qilinadi.
Bozorda monopoliyani o’rnatishga urinishlar va monopol mavqeni suiste’mol 
qilishni taqiqdaydigan trestlarga qarshi birinchi qonun —