11. Flavanoidlar ub spektri natri atsetat ishtirokida olinganda halqaning qaysi holatidagi gidroksil guruhi bataxrom siljishga uchraydi?

14. Xromoforlar va auksoxromlar.
Yaqin UB sohada yutilish polosasiga ega bo’lgan moddalarning tarkibida u yoki bu xromofor borligini, faqat xromofor gruppasining spektral xarakteristikasi yetarli darajada o’ziga xos (alohida ajralib turadigan belgilari) bo’lsa aniqlash mumkin. Bunday gruppalarga ba’zi bir alohida turgan n→π xromoforlarai kiritish mumkin, masalan, C=O, S=O, N=O, N=N, NO₂ gruppalar bunga misol bo’la oladi. Bu xromoforlaniing polosalari spektrning uzun to’lqinli qismida joylashgan bo’lib ularning intensivligi kushsizdir (intensivligi e < 100). Molekulaning tarkibida benzol halqasi borligini bu spektrlar yordamida juda ishonchli aniqlash mumkin. Molekulaning tarkibida benzol halqasi borligining asosiy belgisi spektrning 260 nm ga yaqin qismida nozik tuzilishga va o’rtacha intensivlikka (e ~ 300) hamda kuchliroq intensivlikka ega bo’lgan 210 nm atrofidagi polosalarning bir vaqtda borligidir.
Molekulaning tarkibi to’g’risida ma’lumot bo’lgan holda uning UB spektrlari tahlil qilinsa, birikmaning tuzilishi haqida ko’p ma’lumot olish mumkin. Bunday vaqtda UB spektr moddaning brutto-formulasini tahlil qilish asosida quriladigan va mumkin bo’lgan bir nechta tuzilishidan ehtimoliyati eng kattasini tanlash imkoniyatini beradi. Bu tuzilishlar turli xromofor gruppalarini yoki har xil auksoxrom o’rinbosarlarga ega bo’lgan bir xil xromoforlarni o’z ichiga olishi mumkin. Bu alternativ tuzilishlar faqat molekulaning UB nurlar uchun «tiniq» (yutmaydigan) bo’lgan qismlarining tuzilishi bilangina farq qilsa tabiiyki, ulami UB spektrlariga qarab ajratib bo’lmaydi. Yuqorida aytilganiday, moddalarning yaqin ultrabinafsha va ko’zga ko’rinuvshi nurlarni yutishi π→π va n→π elektron sathlari o’tishlar, tarkibida to’yinmagan gruppalari bo’lgan molekulalardagina amalga oshadi. Molekulani yaqin ultrabinafsha va ko’rinuvchi nurlarni tanlab yutishiga sabab bo’luvchi atom gruppasiga (hech bo’lmaganda bitta karrali bog’ni o’z ichiga oluvchi) xromofor deyiladi. Xromoforlar ikkiga bo’linadi; yakka va qo’shma. Yakka xromoforlarga bitta karrali bog’ga ega bo’lgan C=C, C=O, N=N ga o’xshash atom grupalari, ikkinchisiga esa molekulaning qo’shma karrali bog’lar sistemasiga ega bo’lgan struktura elementlari kiradi. Qo’shma xromofor gruppasiga ega bo’lgan birikmalarning yutilish polosalari, tarkibida xuddi shu gruppalar yakka-yakka joylashgan birikmalaming yutilish polosalariga qaraganda intensiv va spektrning uzun to’lqinli qismiga siljigan bo’ladi. Bunday holda, qo’shma xromofor gruppasiga ega bo’lgan birikmaning spektrini yakka xromofor
gruppalariga tegishli spektrlaming yig ’indisi sifatida talqin qilish mumkin.
Ba’zi bir xromoforlar (masalan, qo’shma xromofor C=C-C=C) faqat
π→π o’tish hisobiga, ikkinshi xil xromoforlar esa (yakka xromofor C=O
ga o’xshaganlari) n→π o’tish hisobiga, ushinshilari esa (masalan,
qo’shma xromofor C=C, C=O) ikkala, ya’ni π→π va n→π o’tishlarning amalga oshishi hisobiga moddani yaqin ultrabinafsha nurlarni yutishini ta’minlaydi.
Birikmaning yaqin ultrabinafsha nurlarni tanlab yutishini ta’minlamaydigan (karrali bog’ga ega bo’lmagan atom gruppalari) lekin, n→π xromofor sistemasiga kiritilganda uning yutilish polosasi intensivligini oshiradigan hamda polosani spektrning uzun to’lqinli qismiga siljitadigan karrali bog’ga ega bo’lmagan atom gruppalariga auksoxromlar deyiladi. Tarkibida, erkin elektron juftiga ega bo’lmagan geteroatomli -OH, -OCH₃, -N(CH₃)₂, -NH₂, -SH, galogenlar va boshqa gruppalar auksoxromlarga misol bo’ladi. Har xil yakka va qo’shma xromoforlar hamda xromoforlar va auksoxromlarning turlicha nisbatini o’z ichiga olgan struktura elementlari organik moddalaming elektron yutilish spektrlarini turlicha bo’lishini ta’minlaydi.