11- мавзу: Ўрта асрларда шарқ мамлакатлари давлати ва ҳУҚУҚИ

кенгаш (шуура)
мавжуд бўлиб, муҳим ишларни ҳал этган. Xалифанинг бевосита 
маслаҳатчиси ва ўринбосари, давлатда олий мансабдор шахс буюк вазир 
бўлган. 
Вазир
сўзи арабча «оғирликларни кўтарувчи» деган маънони 
билдиради. Буюк вазир жуда катта ваколатларга эга эди. У халифа номидан 
11
Kadi, Wadad; Shahin, Aram A. (2013). "Caliph, caliphate". The Princeton Encyclopedia of Islamic Political 
Thought. P. 81–86
 

---

11- МАВЗУ: ЎРТА АСРЛАРДА ШАРҚ 
МАМЛАКАТЛАРИ ДАВЛАТИ ВА ҲУҚУҚИ
238 
давлатнинг даромад ва харажатларини назорат қиларди, амирлар ва 
султонларни тайинларди. У халифа девонхонаси бошлиғи ҳисобланган. 
Саройда халифанинг шахсий қўриқчилари бошлиғи, полиция бошлиғи, 
мансабдор шахсларни назорат қилувчи махсус чиновник каби амалдорлар 
мавжуд эди. 
Давлат бошқарувининг марказий органлари 
девонлар 
деб аталарди. 
Араб халифалигида қуйидагича девонлар бўлган: 
Ал-Xирож
– ички ишлар девони молиявий ишларга раҳбарлик қилган; 
Ал-Xатим
– халифа котибияти ҳисобланган, яширин полиция функциясини 
ҳам бажарган; 
Ал-Расоил – 
почта ва алоқа девони бўлган. У почталарни ва 
давлат юкларини етказиб берган,йўлларни, карвон-саройларни, қудуқларни 
қурилишига раҳбарлик қилган; 
Ал-Мустақилот
– ҳарбийларни ҳисобга 
олиш, армияни таъминлаб туриш вазифасини бажарган. Ушбу кўрсатилган 
тўртта девон Умавийлар даврида ташкил топган бўлса, Аббосийлар даврида 
девонларнинг сони 10 тага етади. Девонларнинг бошида халифа томонидан 
тайинланадиган вазир, яъни 
раис-уд-девон
турарди. Юқоридагилардан 
ташқари, давлат хазинаси – 
байт-ал-мол
ҳам бўлиб, у закот солиғини 
ундириш ишларини юритган. 
Суд
ҳокимияти маъмурий ҳокимиятдан ажратилган эди. Маҳаллий 
ҳокимиятлар судяларнинг қарорига аралашиш ҳуқуқига эга бўлмаганлар.