11- мавзу: Ўрта асрларда шарқ мамлакатлари давлати ва ҳУҚУҚИ

Хитой давлат тузумининг хусусиятлари. 
Давлат тепасида 
император
турган. Бутун олий қонун чиқариш ва суд ҳокимияти император 
қўлида тўпланган эди. Tахт императорнинг катта ўғлига мерос бўлиб ўтарди. 
Императорнинг бошқа ўғилларига князликлар – уделлар берилган. 
Император ҳузурида анча таниқли мансабдорлардан иборат 
Давлат кенгаши 
мавжуд эди. Бошқарувнинг барча жиловлари давлатда олий мансабдор 
шахслар–императорнинг чап ва ўнг қўл вазири қўлида эди. Уларнинг ҳар 
бири ўша вақтдаги 6 та: 1) мартабалар (мансаблар, хизматлар) бўйича;
2) маросимлар бўйича; 3) солиқлар (даромадлар) бўйича; 4) ҳарбий ишлар 
бўйича; 5) суд ишлари (жазолар) бўйича; 6) ижтимоий ишлар бўйича 
маҳкамалар (вазирликлар)дан учтасини юритарди. 
Минлар сулоласи даврида олтита марказий маҳкамаларнинг фаолияти 
дастлаб иккита маслаҳатчи ва биринчи даражали чиновниклар 
бошчилигидаги 
Катта котибият 
томонидан мувофиқлаштириб турилган. 
Котибият 1380-йилгача фаолият кўрсатган. Ҳокимиятни бош маслаҳатчи 
қўлида тўрежаиши хавфини олдини олиш мақсадида император унинг барча 
вазифаларини бевосита ўз қўлига олган эди. 
Марказда ҳам, провинцияларда ҳам турли 
тоифалардаги цензорлик, назорат органлари 
маъмуриятдан мустақил мавқега эга эди. 
Цензоратга 
иккита бош (асосий) цензор–
биринчи даражали мансабдорлар бошчилик 
қиларди. Унинг аппаратига 100 га яқин назорат 
қилувчи 
цензорлар 
кирарди 
ва 
улар 
провинциялар бўйича гуруҳларга бўлинган эди
2
. 
Tан империяси ўнта провинция (дао)га, 
провинциялар эса вилоят (чжоу)лар ва уезд (сян) 
ларга бўлинган. Провинцияларда бошқарув 
органларининг маъмурий, ҳарбий ва назорат-
1
Robert Mortimer Marsh, Mandarins: The Circulation of Elites in China, 1600-1900, Ayer. P. 112-118. 
2
Lu, Simian (2008). The General History of China (in Chinese). New World Publishing. P.81-86