10-мавзу. Талаб ва таклиф назарияси. Бозор мувозанати

Мувозанатлик турлари

• Лахзалик ёки бир зумлик мувозанатлик — таклиф қилинган товарлар доимий миқдорни ташкил қилганда, асосан, нарх ўсиши ҳисобига рўй беради.
• Қисқа муддатли мувозанатликка ишлаб чиқариш ҳажми (таклиф)ни вақтинчалик амал қилувчи омиллардан фойдаланиш асосида кўпайтириш орқали эришилади. Бундай омилларга иш вақтидан ташқари дам олиш ва байрам кунлари ишлаш, иш сменасини купайтириш кабиларни киритиш мумкин.
• Узоқ даврли мувозанатлик. Ишлаб чиқаришни қайта қуроллантириш, янгилаш ва қўшимча қувватларни вужудга келтириш каби ўзгаришлар узоқ вақтни ташкил қиладиган омиллардан фойдаланишни тақозо қилади. Бу даврда янги корхоналар ҳам вужудга келиб, фаолият қила бошлайди. Натижада таклиф кўпаяди ва нарх пасаяди.

4. Иқтисодий ресурсларга талаб ва таклифнинг шаклланиш хусусиятлари.

• Иқтисодий ресурслар бозори – бу мазкур омиллар хизмати бозоридир. Уларнинг сотиб олиниши кўрсатиши мумкин бўлган хизматларининг харид қилинишини англатади.
• Ўз-ўзидан аниқки, иқтисодий ресурсларнинг бир қисми (ер, капитал) ҳақиқий маънода сотиб олиниб, ўз активларига айлантирилиши мумкин, бошқалари (ишчи кучи, тадбиркорлик лаёқати) уларнинг хизматидан фойдаланиш имкониятига эга бўлиш учун харид қилинади.

Иқтисодий ресурслар бозорида талабнинг шаклланиш хусусиятлари

• Биринчидан, ресурсларга талаб ҳосила талаб ҳисобланади, яъни уларга бўлган талабни мазкур ресурс ёрдамида ишлаб чиқариладиган товар ёки хизматга бўлган талаб белгилаб беради. Эхтиёжни қондириш учун қайси товар, хизмат кўп миқдорда талаб қилинса, уни ишлаб чиқариш учун зарур бўлган ресурс турига ҳам талаб шунчалик катта бўлади.
• Иккинчидан, иқтисодий ресурсларга талаб уларнинг унумдорлигига боғлиқ бўлади. Ресурслар унумдорлиги ўсиб бориши билан уларга бўлган талаб ҳам ортиб боради ва аксинча.
• Учинчидан, ресурсларга талаб улар ёрдамида ишлаб чиқариладиган товарлар нархига боғлиқ бўлади. Агар товар нархи ўсса, ресурсларга талаб ҳам ортади ва аксинча.
• Тўртинчидан, ресурсларга бўлган талаб биргаликда фойдаланиладиган бошқа ресурслар нархи ва унумдорлигига боғлиқ бўлади. Биргаликда фойдаланиладиган ресурс нархи эса, унинг ўрнини босиш даражаси ва маҳсулот чиқариш ҳажми таъсирига боғлиқликда ўзгариб туради.