10-мавзу. Талаб ва таклиф назарияси. Бозор мувозанати

2. Таклиф тушунчаси ва унинг миқдорига таъсир қилувчи омиллар. Таклиф қонуни.

Таклиф - бу нархларнинг мавжуд даражасида ишлаб чиқарувчилар томонидан бозорга сотишга чиқариладиган товарлар миқдори.
Нарх ўсиши билан сотишга чиқариладиган товарлар миқдори ҳам кўпаяди, нарх тушганда эса камаяди. Бу ўзаро тўғридан-тўғри боғлиқлик таклиф қонуни дейилади.
Таклифга нархдан ташқари таъсир қилувчи омиллар:
ресурслар нархи;
ишлаб чиқариш технологияси; солиқ ва дотациялар;
бир-бирига боғлиқ товарлар нархи;
инфляцияни кутилиши;
бозордаги сотувчилар сони.

Таклиф эгри чизиғи

Талаб ва таклиф эгилувчанлиги. Талаб функцияси

Талаб ва таклиф микдорининг ортиши ёки камайиши уларининг эгилувчанлигини кўрсатади.

Эгилувчанлик - талаб ёки таклиф омилларидан бирининг ўзгариши натижасида улар микдорининг ўзгариишни билдиради.

Масалан, талабнинг баҳоли эгилувчанлиги баҳонинг ўзгариши ҳисобига талаб қилинадиган товар микдорининг ўзгариши.

Агар талаб миқдорини Q; баҳони Р деб олсак, баҳонинг 1% га ўсиши талабнинг кандай фоизли ўзгаришига олиб келишини қуйидагича тасвирлаш мумкин:

Э = (∆Q%)/(∆P%)

Эгилувчанлик фарқланади:

• қисқа ва узоқ даврда;

• товарларнинг алоҳида туркумлари бўйича.

Масалан, кундалик истеъмол товарлари ва узоқ муддат фойдаланадиган товарларга талаб эгилувчанлиги бир хил эмас.

Талаб эгилувчанлигини белгилаб берувчи омиллар маҳсулотнинг ўрнини босувчанлиги; маҳсулот нархининг истеъмолчи даромадидаги салмоғи; маҳсулотнинг истеъмол хусусиятлари; вақт омиллари (қарор қабул қилиш учун талаб қилинадиган вақт).

• Талаб—ҳажми қандайдир вақт давомида маълум бир товарнинг сотиб олиниши мумкин бўлган миқдори.
• Талаб функцияси - талаб ҳажмининг унинг миқдорини белгиловчи омилларига боғлиқлиги.

3. Талаб ва таклиф нисбати ҳамда унинг ўзгариши. Бозор мувозанати. Нархнинг муайян даражасида талаб ва таклиф миқдори нисбатан бир-бирига мос келган ҳолат бозор мувозанати дейилади. Бозор мувозанатига эришганда шаклланган нарх мувозанатли нарх, шу нархда сотилиши мумкин бўлган товарлар миқдори ишлаб чиқаришнинг мувозанатли ҳажми дейилади.