10-Mavzu: Amir Temur va temuriylar davri madaniyati Reja

Bibixonim jome masjidi 
― Samarqanddagi me’moriy yodgorlik 
(1399- 1404). Masjid hovlisining sahni 63,8 x 76,0 metr bo‘lib, to‘rt 
tomonidan ravoq va peshtoqlar bilan o‘ralgan. Uning umumiy sahni 167 x 
109 metr, burchaklarida baland minoralar bo‘lgan. Masjidning bir-biri bilan 
bog‘langan 6 ta me’moriy bo‘laklari saqlanib qolgan. Bular hovlining to‘rida 
mehrobli va baland peshtoqli bino, ikki yonida uning kichik nusxasi, poyida 
masjidning ikkiga bo‘lingan peshtoqi va shimoliy-g‘arb tomonda minoradir. 

---

14 
Ilgari bu bo‘laklar 3 qator oq marmar ustunli, engil ravoqli bostirma 
ayvonlar bilan birlashgan va ular tepasida gumbazchalar (400 ta) bo‘lgan. 
Ustunlar 480 ta (oralig‘i 3,5 metr) bo‘lib, tag kursili, tanasi o‘yma naqsh, 
tepasi kalla mukarnaslar bilan bezalgan. 
Hovli o‘rtasida marmar toshdan yasalgan ulkan 
lavh 
(
Qur’on 
o‘qiladigan maxsus kursi
) bo‘lib, u dastlab asosiy bino ichida turgan. 
Atrofiga nafis hoshiyalar chizilgan, muqarnaslar, o‘simliksimon naqshlar va 
yozuvlar bilan bezatilgan lavh Amir Temurning nabirasi Mirzo Ulug‘bek 
farmoniga binoan XV-asr o‘rtalarida yasalgan. Unga «Sultoni azim, oliy 
himmatli xoqon, din- diyonat homiysi, Hanafiya mazhabining posboni, 
aslzoda Sulton ibni sulton, amiri mo‘‘minin Ulug‘bek Ko‘ragon» deb 
bitilgan. 
Masjidga kiraverishdagi peshtoqning balandligi 45 metr bo‘lib, yuqori 
qismi 1897 yili zilzila paytida qulagan (
qolgan qismining balandligi 33 metr, 
kengligi 46 metr
). Peshtoq mahobatli bo‘lib, o‘rtasida kengligi 18,8 metrli 
ravoq bor. YOn tomonlaridagi minoralar peshtoqdan baland. Qo‘sh tabaqali 
darvoza etti xil metall qotishmasi ― «hafti jush»dan yasalgan (
keyinchalik 
yo‘qolib ketgan
). 
Masjidning asosiy (
mehrobli
) binosi Amir Temur zamonasining 
me’moriy uslublari haqida to‘liq tasavvur beradi. SHarafuddin Ali 
YAzdiyning «Agar osmon gumbazi bo‘lmaganda masjid gumbazi olamda 
yagona bo‘lur edi» degan mubolag‘asi bejiz emas. Asosiy binoning old 
tomonida peshtoq, markazida ravoq va burchaklarida ikkita ko‘p qirrali 
minora bor. 
Masjidning ichki qismini pardozlashda naqqoshlik bezaklari qatorida 
zarhal bo‘rtma naqshlardan keng foydalanilgan. Masjiddagi ko‘p qirrali 
yulduzlar, 3 qavatli xatlar o‘yilgan, lavhalar jajji muqarnaslar bilan bezalgan, 
hoshiyalar oq toshdan yo‘nilgan. Tarixnavis Ibn Arabshohning shahodat 
berishicha, Jome masjidi mahobatidan hayratga kelgan zamondoshlari 
«Obidalarimiz avlodlarga bizning kimligimizdan darak beradi», deb g‘urur 
bilan aytgan ekan. 
1868 yil mayda podsho Rossiyasi qo‘shinlari Samarqandni qamal 
qilganda Bibixonim jome masjidi to‘p o‘qidan vayron bo‘lgan. Vayrona 
holda bo‘lsa ham masjidning me’moriy shakllari serhashamligi, bezaklarning 
nafisligi bilan kishi diqqatini jalb qilib kelgan. Undagi rang-barang naqshlar 
o‘sha davr xalq ustalarining nozik didi va yuksak mahoratidan darak beradi.