10 жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық 1-бөлім

Бейорганикалық және органикалық заттардың геометриясы

Download 30,24 Mb. bet 40/120 Sana 23.02.2022 Hajmi 30,24 Mb. #143960

Bog'liq
10 сынып химия

Bu sahifa navigatsiya:

• Тірек ұғымдар • металдық байланыстың табиғатын және оның металдардың физикалық қасиетіне әсерін білетін боламыз
• Металдар деп, электр тогы мен жылу­ өткізгіштігі­ жоғары, тапталғыш, иілгіш және металдық­ жылтыры бар заттарды айтады.
• Кристалдық тор түйіндеріндегі оң + +

Бейорганикалық және органикалық заттардың геометриясы
				Байланысты-		Байланыс­
				рушы және	Электрон
	Моле-					тырушы		Молекула
			Мысал­	бөлінбеген	жұптарының
№	кула					электрон		геомет­
			дар	электрон	кеңістікте
	типі					жұптарының­		риясы
				жұптарының	орналасуы
						саны
				жалпы саны
1	AX2E0		BeCl2,CO2	2	сызықтық	2		сызықтық
2	AX3E0		BF3,	3	дұрыс	3		дұрыс
			SO3		үшбұрыш			үшбұрыш
3	AX2E1		SnCl2	3	дұрыс	2		бұрыш­
					үшбұрыш			тық
4	AX4E0		CH4, CCl4	4	тетраэдр	4		тетраэдр
5	AX3E1		NH3, PH3	4	тетраэдр	3		үшбұ­
								рыш­ты­
								пирамида
6	AX2E2		H2O	4	тетраэдр	2		бұрыш­
								тық
7	AX5E0		PCl5	5	тригональды	5		триго-
					бипирамида			нальды
								бипира-
								мида
8	AX4E1		SF4	5	тригональды	4		“әткен­
					бипирамида			шек”

Молекулалардың геометриялық пішінін анықтайтын қарапайым әдісті Гиллеспи ұсынды. Әдістің негізіне орталық атомның сыртқы қабатындағы электрон жұп­ тарының тебісу моделі, яғни валенттік электрон жұбы бұлттарының тебісу теориясы жатады.

1. 
   Құрамы АХ₂Е_m болатын сызықты әртүрлі бөлшектерге мысалдар келтіріңдер.
   
2. 
   Құрылысы пирамида, тетраэдр болатын бөлшектерге мысалдар келтіріңдер.
   
3. 
   Мына бөлшектердің SiF₄ және SF₄, РF₅ және ClF₅ геометриясын салыстырыңдар
   
4. 
   Гиллеспи әдісі бойынша молекулалардың геометриялық пішінін анықтаңдар: H₂S,
   

BCl₃, XeF₂, SO₃

5. 
   Гиллеспи әдісі бойынша NO₂^– ионының геометриялық пішінін анықтаңдар.^.
   

• Металдық байланыс

• Металдық кристалдық тор

Тірек ұғымдар

• металдық байланыстың табиғатын және оның металдардың физикалық қасиетіне әсерін білетін боламыз

Бүгінгі сабақта:
§ 16. МЕТАЛДЫҚ БАЙЛАНЫС

Металдар мен олардың құймалары адам­ затқа өте ертеден белгілі болған. Химиялық эле­менттердің басым көпшілігі металдарға жатады.

Металдар деп, электр тогы мен жылу­


өткізгіштігі­ жоғары, тапталғыш, иілгіш және металдық­ жылтыры бар заттарды айтады.

Металдар химиялық элементтердің пе­ риодт­ық жүйесінде бордан астатқа қарай жүргізілген шартты түзудің сол жақ төменгі бұрышына орналасқан. Металдық қасиеті айқын білінетін металдар периодтың басында орналасқан (ІА және ІІА топ элементтері).

Металл атомдарының сыртқы электрон қабатында бір электроннан үш электронға дейін болады. Мысалы, нат­рийде бір, магнийде екі, ал алюминийде үш электрон бар.

• 
  Сыртқы электрон қабатында төрт және бес электрон болатын металдар да кездеседі.
  

Мысалы Sn — 5s25p2, Bi — 6s26p3.

Химиялық реакцияға қатысқан металл атомдары өздерінің валент­ тілік электрондарын беріп жібереді. Металдың сыртқы электрондық қабатында электрон саны азайған сайын және атом ядросынан электрондық деңгей алыстаған сайын элемент атомының электрондарды беру қабілеті артады.

Элементтің атомдық нөмірі артқан сайын электрондарды беру қабілеті мен металдық қасиеті период бойынша кеміп, топша бойынша артады.

Химиялық қосылыстарда металдардың тотығу дәрежесінің мәні тек оң болады және металдар тотықсыздандырғыш қасиет көрсетеді. Бейметалдардың атомдарына қарағанда, металл атомдарының

радиустары­ үлкен болады, сондықтан металл атомдары валенттілік электрондарын оңай береді. Нәтижесінде металл атомдары оң заряд-ты иондарға айналады. Атомдардан ажыраған электрондар металл иондарының арасында салыстырмалы түрде еркін қозғалады. Бұл зарядталған бөлшектердің арасында химиялық байланыстың ерекше түрі — металдық байланыс түзіледі. Бұл байланыс жай зат металдардың кристалдық торын түзеді. Кристалдық тор түйіндерінде оң зарядталған металл иондары орналасып, олардың арасында электрондар еркін қозғалады (36-сурет). Электрондар үздіксіз қозғалыста болатындықтан, олар металл иондарымен соқтығысқанда иондар бейтарап атомға және керісінше, қайтадан ионға айналады.

	Иондар		Кристалдық тор түйіндеріндегі оң
+	+	+	иондар мен кейбір бейтарап атомдар
			арасында еркін қозғалатын­		электрон-
+	+	+	дар болатын тор металдық кристалдық
			тор деп аталады­	.
			Металдық кристалдық торлардың
+	+	+	ерекшелігі олардың ортақ физикалық
			қасиеттерін анықтайды.		Металдар

Download 30,24 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: