10 жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық 1-бөлім

5. “Иондану энергиясы ұғымына” анықтама беріңдер.
6. “Электрон тартқыштық” түсінігіне анықтама беріңдер. Период және топ бойынша­ атомдардың электрон тартқыштығы қалай өзгереді?


7. Химиялық элементтердің қай қатары электронтартқыштық энергиясының өсу ретімен орналасқан: 1) O, N, C, B; 2) Si, P, S, Cl; 3) Sb, As, P, N; 4) O, S, Se, Te?


8. Қосымша топша элементтерінің металдық қасиеттері жоғарыдан төмен қарай қалай өзгереді?
9. Егер элементтер бірнеше қосылыс түзетін болса, тотығу дәрежесіне байланысты
заттардың­ негіздік және қышқылдық қасиеттері қалай өзгереді?
10. Берілген иондарды атом радиустарының өсу реті бойынша орналастырыңдар:
Ca2+, Ar, Cl–, K+, S2–. Жауаптарыңды түсіндіріңдер.
11. Кестеде 4-период элементтерінің бірінші иондану энергияларының мәні берілген.
Селеннің иондану энергиясының мәнін анықтаңдар.

Элементтер	Атомдық нөмірлері	Бірінші иондану энер­
		гиясы кДж/моль
галлий	31	577
германий	32	762
мышьяк	33	966
селен	34
бром	35	1140
криптон	36	1350

12. Кейбір элементтердің электрондық конфигурациялары берілген:
a) 2s2 2p63s23p5
ә) 1s22s22p63s1
б) 1s22s22p63s23p1
в) 1s22s22p4
г) 1s22s22p2

ғ) 1s22s22p3

48

• Негіздік қасиеті

• Қышқылдық қасиеті

• Оксидтер мен гидроксидтердің қасиеттері

• Тотығу дәрежесі

• Тотықтырғыш

• Тотықсыздандырғыш

Тірек ұғымдар

• қосылыстардың қышқылдық-негіздік, тотықтырғыш-тотықсыздандырғыш­ қасиеттерінің период және топ бойынша өзгеру заңдылықтарын­ қарастырамыз

Бүгінгі сабақта:
Осы конфигурациялар мен элементтер қасиеттерінің арасындағы сәйкестікті табыңдар:
1) металдардың қайсысы оттекпен 1,5 : 1 қатынасында әрекеттеседі?
2) ә) және в) элементтерінен түзілетін қосылыстың формуласын анықтаңдар.
3) а) және б) элементтерінен түзілетін қосылыстың формуласын анықтаңдар.
4) Жұптаспаған электрон сандары көп элементте.
5) Металдық қасиеті жоғары элементтің.
6) Бейметалдық қасиеті жоғары элементтің.
13. Төменгі кестеде үшінші период элементтерінің бірінші иондану энергиясы ∆Н_1ион (кДж/моль ) берілген:

Элемент	Na	Mg	Al	Si	P	S	Cl	Ar
^∆Н1 ион	494	736	577	786	1060	1000	1260	1520

a) период бойынша энергияның жалпы өзгеру заңдылығын түсіндіріңдер;
ә) алюминийдің иондану энергиясы магнийдің энергиясына қарағанда неге төмен
болатынын түсіндіріңдер;
б) аргонның иондану энергиясы неге ең үлкен мәнге ие болатынын түсіндіріңдер;
в) калийдің иондану энергиясының мәнін болжаңдар.
§ 8. ПЕРИОД ЖӘНЕ ТОП БОЙЫНША ҚОСЫЛЫСТАРДЫҢ ҚЫШҚЫЛДЫҚ-НЕГІЗДІК, ҚАСИЕТТЕРІНІҢ ӨЗГЕРУ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ

Жай заттардың қасиеттері элементтердің периодтық жүйедегі орнына байланысты­ қалай өзгереді? Элементтер шартты түрде­ металдар­ мен бейметалдарға бөлінеді. Метал­ дарға жоғары жылуөткізгіштік пен электр­ өткізгіштік, металдық жылтыр, иіл­гіштік­, созылғыштық сияқты физикалық қасиеттер тән. Химиялық қасиеті жағынан металдар тотықсыздандырғыш болады, ал оксидтері мен гидроксидтеріне негіздік қасиеттер тән.

Бейметалдар сынғыш, ұшқыш болып ке­ леді­, жылу мен электр тогын нашар өткізеді­. Бейметалдарға тотықтырғыштық, ал оксидтері мен гидроксидтеріне қышқылдық қасиет тән. Период бойынша солдан оңға қарай атом ядросының заряды өсіп, электрондар ядроға жақсы тартылатындықтан элементтердің бейметалдық қасиеті артады. Топ бойынша жоғарыдан төмен қарай металдық қасиет ар-тады, өйткені сыртқы электрондар ядроға на-шар тартылады. Элементтер қосылыстарының қышқылдық-негіздік қасиеттерінің топ және

период бойынша өзгеру заңдылықтарын қарастырайық.

49

Егер элементтің тотығу дәрежесі кіші болса (+1 немесе +2), мысалы натрий гидроксидіндегі Na—O—H Na—O байланысы O—H байланы-сына қарағанда әлсіз, сондықтан сол байланыс үзіледі. Сондықтан қосылыс негіздік қасиет көрсетеді.

Егер элементтің тотығу дәрежесі үлкен болса ( +5-тен +7-ге дейін), онда элемент — оттек байланысы О—Н байланысынан берік болады, ал қосылыс қышқылдық қасиет көрсетеді (17-кесте). Мысалы азот қышқылындағы азоттың тотығу дәрежесі (+5).

17-кесте