10 жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық 1-бөлім

4-период элементтері. Калий және кальций атомдарында төртінші электрондық қабат пайда болады, 3d-деңгейшесіне қарағанда энер-гиясы төмен болғандықтан, алдымен 4s-деңгейшесі толады (16-кес­ те). 4-период элементтерінің электрондық-графиктік формуласын жазуға қолайлы болу үшін 3-периодтың соңғы элементі аргонның Аr электрон­­дық-графиктік формуласын шартты түрде былай белгілейміз
Ar : К, Са негізгі топшаға жататын s-элементтер. Sс-ден Zn-қа

дейін — 3d-деңгейшесі электрондармен толатын d-элементтер. Бұлар — қосымша топша элементтері, олардың сыртқы қабатының астындағы электрондық қабат толады және ауыспалы элементтерге жатады.

Мырыш атомында үшінші электрондық қабат аяқталған, онда 3s, 3р және 3d-деңгейшелері түгел толған, барлығы 18 электрон бар. Мы-рыштан кейінгі келесі элементтерде төртінші электрондық қабаттың (4-деңгейше) толуы жалғасады. Gа-ден Kr-ға дейінгі элементтер — р-элементтер (16-кесте). Криптон атомында сыртқы электрондық қабат 8 электронға толып аяқталады. Алайда төртінші электрондық қабат 32 электронға толатыны сендерге белгілі; криптон атомында 4d- және 4f-деңгейшелері әзірше толмайды. Хром Cr және мыс Cu атомдарының электрондық құрылысына назар аударыңдар. Оларда 4s-тен 3d-деңгейшесіне бір электрон “ауысады (секіреді)”, бұл пайда болған 3d5 және 3d10 электрондық конфигурациясының энергетикалық тұрақтылығымен түсіндіріледі:

4s

3d

24

Cr 1s22s22p63s23p63d54s1 ...

↑↓

↑

↑

↑

↑

Электронның “секіруі”

39

4s

3d

29Cu 1s^22s^22p^63s^23p^6

3d

10

4s

1 ...

↑↓

↑↓

↑↓

↑↓

↑↓

↑

Электронның “секіруі”

16-кесте

4-период элементтері

Элемент

Электрон­­

таңбасы,

дық құры­

Электрондық

Электрондық-графиктік

атомдық

лысы­ның­

формуласы

формуласы

нөмірі,

сызба­нұс­­

атауы

қасы

1

2

3

4

KLMN

19^K

+19

1s22s22p63s23p64s1

↑

Калий

Ar

4s

2881

KLMN

20^Ca

+20

1s22s22p63s23p64s2

↑↓

Кальций

Ar

4s

2882

KLMN

1s22s22p63s23p64s23d1

↑

21^Sc

+21

немесе

↑↓

3d

Скандий

1s22s22p63s23p63d14s2

2892

Ar

4s

KLMN

↑

↑

22^Ti

+22

1s22s22p63s23p64s23d2

↑↓

3d

Титан

2 8102

Ar

4s

KLMN

↑

↑

↑

23^V

+23

1s22s22p63s23p64s23d3

↑↓

3d

Ванадий

2 8112

Ar

4s

KLMN

↑

↑

↑

↑

↑

24Cr

+24

1s22s22p63s23p64s13d5

↑

3d

Хром

2 8131

Ar

4s

KLMN

25^Mn

+25

Электрондық және электрондық-графиктік формуласын

Марганец

өздерің дәптерлеріңе жазыңдар

2

8132

40

16-кестенің жалғасы

1

2

3

4

KLMN

26^Fe

+26

Электрондық және электрондық-графиктік формуласын

Темір

өздерің дәптерлеріңе жазыңдар

2

8142

KLMN

27^Co

+27

Электрондық және электрондық-графиктік формуласын

Кобальт

өздерің дәптерлеріңе жазыңдар

2

8152

KLMN

28^Ni

+28

Электрондық және электрондық-графиктік формуласын

Никель

өздерің жазыңдар

2

8162

KLMN

↑↓

↑↓

↑↓

↑↓

↑↓

29^Cu

+29

1s22s22p63s23p64s13d10

↑

3d

Мыс

2 8182

Ar

4s

KLMN

↑↓

↑↓

↑↓

↑↓

↑↓

30^Zn

+30

1s22s22p63s23p64s23d10

↑↓

3d

Мырыш

2 8182

Ar

4s

K

L M N

↑

31^Ga

↑↓

↑↓

↑↓

↑↓

↑↓

4p

+31

1s22s22p63s23p64s23d104p1

Галий

2

8

18 3

↑↓

3d

Ar

4s

32Ge, 33As,

34Se,

35Br атомдарының электрондық конфигурациясын өздерің

дәптерлеріңе жазыңдар:

K

L M N

↑↓

↑↓

↑↓

36Kr

↑↓

↑↓

↑↓

↑↓

↑↓

4p

+36

1s22s22p63s23p64s23d104p6

Криптон

2

8

18 8

↑↓

3d

Ar

4s

• 
  Бесінші период элементтерінің деңгейшелері мына ретпен толады: 5s → 4d → 5р. ₄₁Nb, ₄₂Mo, ₄₄Ru, ₄₅Rh, ₄₆Pd, ₄₇Ag және т.б. элементтерде электрондардың “секіру” құбылысы байқалады. 6-период элементтері цезий Cs мен барийде Ва 55- және 56-электрондар ал-тыншы энергетикалық деңгейде 6s-орбитальдарда орналасады.
  

Лантан ₅₇La атомында 57-электрон 5d-орбитальда орналасады:

₊₅₇La 1s²|2s²2p⁶|3s²3p⁶3d¹⁰|4s²4p⁶4d¹⁰4f ⁰|5s²5p⁶5d¹5f ⁰|6s²

41

Церийден 58Се бастап лютецийге 71Lu дейінгі элементтерде электрондар төртінші энергетикалық деңгейдің f-деңгейшесінде орналасады, ал сыртқы электрондық деңгей өзгеріссіз қалады. Бұл элементтер лантаноидтер деп аталады және олардың химиялық қасиеттері бір-біріне ұқсас.

Гафнийден 72Нf сынапқа 80Нg дейінгі элементтерде бесінші энергетикалық (5d-деңгейше) деңгейдің толуы жалғасады, осыдан кейін таллийден 81Тl радонға 86Rn дейін электрондар алтыншы р-деңгейшені толтырады. Радон Rn элементімен 6-период аяқталады. 7-период 6-периодқа ұқсас толады.

	Атомның қалыпты күйінде энергетикалық деңгейлер
	мен деңгейшелердің электрондармен толуы Паули
	принципі және Хунд, Клечковский ережелеріне сәйкес
	жүзеге асады. Кейбір элемент атомдарында “электрон
	секіруі” байқалады.