10. Фан тушунчаси. Фан тараққиётининг асосий босқичлари. Фаннинг кўп функциялари


XIX аср охири XX аспнинг 70-йиллар фани



Download 82,96 Kb.
bet4/11
Sana23.02.2022
Hajmi82,96 Kb.
#168260
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
Илмий тадқиқот

XIX аср охири XX аспнинг 70-йиллар фани ноклассик фан даври деб аталади. Бу даврда кўплаб айрим фанлар вужудга келади, уларда улкан далиллик материал тўпланади ва тизимга солинади. Математика, физика, кимё, геология, биология, психология ва бошқа фанларда фундаментал назариялар яратилади. Техника фанлари вужудга келади ва моддий ишлаб чиқаришда янада сезиларлироқ роль ўйнай бошлайди. Фаннинг ижтимоий роли ортади, унинг ривожланиши ўша давр мутафаккирлари томонидан ижтимоий тараққиётнинг муҳим омили сифатида эътироф этилади.
XVIII асрнинг ўрталарида жаҳонда фан билан шуғулланувчи кишилар 10 минг кишидан ошмаган бўлса, XIX аср охирига келиб олимлар сони 100 минг кишига етади. XVI асрда олим одамларнинг ярмидан кўпроғи диний маълумот олган клириклар эди. XIX асрда фан ижтимоий меҳнатнинг мустақил тармоғига айланади ва у билан университетлар ва институтларнинг махсус факультетларини тамомлаган дунёвий профессионал олимлар шуғулланади. 1850 йилда жаҳонда мингга яқин илмий журналлар нашр этилади, 1950 йилга келиб эса уларнинг сони 10 мингдан ошади. 1825 йилда немис кимёгари Ю. Либих илмий лабаратория ташкил қилади ва у олимга кўп миқдорда даромад келтира бошлайди. XIX аср охирига келиб бундай лабараториялар сони кўпаяди. Фан тижоратчилар, тадбиркорлар эътиборини ўзига тобора кўпроқ торта бошлайди. Улар олимларнинг ишлаб чиқариш, саноат аҳамиятига молик бўлган ишларини маблағ билан таъминлай бошлайдилар.
XX асрнинг 70-йилларида фан ривожланишида янги босқич бошланади. Бу давр фани постнокпассик деб аталади, чунки мазкур аср бўсағасида фанда инцилоб юз беради ва бунинг нати.ж:асида у олдинги даврнинг классик фанидан сезиларли даражада фарқ кила бошлайди. XIX-XX асрлар чегарасида амалга оширилган инкилобий кашфиётлар бир канча фанларнинг асосларини ларзага солади. Математикада тўпламлар назарияси ва математик тафаккурнинг мантикий асослари танкидий тахлил килинади, бир канча янги фанлар вужудга келади. Физикада классик физиканинг фалсафий асосларини кайта кўришга мажбур қилган фундаментал назариялар - нисбийлик назарияси ва квант механикаси яратилади. Биологияда генетика ривожланади. Тиббиёт, психология хамда инсон хақидаги бошка фанларда янги фундаментал назариялар пайдо бўлади. Илмий билимнинг шакл-шамойилида, фан методологиясида, илмий фаолиятнинг шакл ва мазмунида, унинг меъёрлари ва идеалларида оламшумул ўзгаришлар юз беради.
XX асрнинг иккинчи ярми фанни янги инкилобий ўзгаришларга олиб келади. Бу ўзгаришлар адабиётларда кўпинча фан-техника инқилоби сифатида тавсифланади. Бу ўзгаришлар шу билан боғлиқки, Иккинчи жахон урушидан кейин иқтисодий ривожланган мамлакатларда фан ютуқлари илгари мисли кўрилмаган микёсда амалиётга - саноат, кишлок хўжалиги, соғликни саклаш, кундалик хаётга жорий этилади. Фан энергетикада (атом электростанциялари), транспортда (автомобилсозлик, авиация), электроникада (телевидение, телефония, компьютерлар), айникса, улкан ўзгаришлар ясайди. Фаннинг ривожланиши энг янги харбий техникани яратишнинг асосий омилига айланади ва «икки лагер»нинг урушдан кейинги қарама-қаршилиги шароитида авж олган қуролланиш пойгаси йирик давлатларни илмий-техникавий тадқиқотларга улкан маблагларни сарфлашга мажбур килади.
XX асрнинг сўнгги ўн йилликларида фан-техника тараққиёти ахборот (компьютер) инқилоби босқичига қадам қўйди. Бу босқичнинг ўзига хос хусусияти шундаки, ахборот жамият ривожланишининг мухим ресурсларидан бирига айланди. Шу тарика фан билан боғлик юксак технологиялар, улар билан муштарак таълим эндиликда хар кандай жамиятнинг цивилизацион ривожланиш даражасини белгиламокда. Илмий кашфиётлар ва уларнинг амалга татбик этилиши ўртасидаги масофа мумкин кадар кискаради. Илгари фан ютуқларидан амалда фойдаланиш усулларини топиш учун 50-100 йил вақт сарфланган бўлса, эндиликда бунга 2-3 йилда ёки хатто бундан хам қисқароқ вақт ичида муваффақ бўлинмоқда.
Давлат хам, хусусий фирмалар хам фан ривожланишининг истикболли йуналишларини куллаб-кувватлашга катта харажатлар килиши табиий бир хол бўлиб қолди. Натижада XX асрнинг охирида фан жадал суръатларда ўсиб, ижтимоий мехнатнинг мухим тармоқларидан бирига айланди. «Катта фан» даври бошланди. Кўп сонли илмий муассасалар ишига сон-саноксиз одамлар оммаси жалб килинди. Олим касби кам учрайдиган касб бўлмай колди. Хозирги вактда илмий фаолият ўзларини кизиктирган муаммоларни ечишга бунинг бутун хавф-хатарини ўз буйнига олиб кўл урган айрим мутафаккирларнинг машғулоти эмас, балки буюртмага, режали топширикка биноан ишлайдиган, уни белгиланган муддатда бажариш ва ўз иши хакида хисобот беришга мажбур бўлган йирик жамоаларнинг иши. Хозирда илмий мехнат - индустриал мехнатнинг бир тури. Фан билан шуғулланувчи кишилар хозир «илмий ходимлар» деб аталиши бежиз эмас.

Download 82,96 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish