1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

84
 
маҳсулотлари ишлаб чиқариш миқдорини ошириш, шаҳар ва қишлоқлар 
майдонини кенгайтириш, саноат коммуникациясини ривожлантириш ва 
бошқа эҳтиѐжлар учун қўшимча ер ажратиш масалалари кўндаланг бўлиб 
турмокда. Турли мамлакатларнинг мутахассислари бу муаммо устида 
изланишлар олиб бормоқда. Рус мутахассислари Н.Н.Розов ва 
М.Н.Строганова (1979 й.)24 фикрига кўра келажакда ер юзидаги деҳқончилик 
ерлари майдонини кўпроқ ўтлоқ ва яйловлар ҳисобидан, камроқ ўрмонлар 
ҳисобидан кенгайтириб, 2,66 млрд. гектаргача етказиш мумкин. Бу 
майдондан олинадиган ҳосил 8-9 млрд. кишини озиқ-овқат билан 
таъминлайди. В.А.Вашанов ва П.Ф.Лойко (1975 й.) маълумотларига кўра 
дунѐда ўзлаштирилиши мумкин бўлган 750-820 млн. гектар заҳира ер бўлиб, 
улар ҳисобидан деҳқончилик майдонларини 2,2 млрд. гектарга кенгайтириш 
мумкин. Бу заҳира ерларнинг асосий қисми (640-660 млн. га) ривожланаѐтган 
мамлакатларда жойлашган бўлиб, уларнинг ярми Лотин Америкаси 
ҳудудидадир. Масалан, Аргентинада мавжуд 240 млн. гектар ҳосилдор 
ерларнинг фақат 30 млн. гектари (20%) экилмоқда. Ҳозирги вақтда 10 млн. 
аҳолиси бўлган Амазонка ҳавзасининг деҳқончиликка яроқли ерлари 1 млрд. 
инсонни озиқ-овқат билан таъминлай олади. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти 
(БМТ) экспертларининг маълумотига кўра, 1970-2000 йиллар орасида дунѐ 
бўйича 80 млн. гектар янги ер ўзлаштирилди, шундан 56 млн. гектари 
ривожланаѐтган мамлакатларга тўғри келади. Экинзорларнинг кенгайиши 
айниқса Лотин Америкаси ва Тропик Африкада сезиларли даражада кўп бўлди. 
Инсоннинг хўжалик фаолияти таъсирида тупроқнинг сифати бузилиб, 
ҳосилдорлиги пасайиши кузатилмокда. Жамият ўзининг ривожланиш тарихида
2 млрд. гектарга яқин ерни ишдан чиқарган. Фақатгина сув ва шамол 
таъсирида, қум босиш ва шўрланиш оқибатида ҳар йили ер юзида 6-7 млн. 
гектар ер майдони фойдаланишдан чиқиб кетмоқда. Бу ҳол бугунги кунда 
мутахассисларни ташвишга солмоқда. Чунки тупроқнинг ҳосил бўлишига 
қараганда унинг майдони камайиши минглаб марта тез боради. Масалан, 10 см. 
қалинликдаги тупроқ ҳосил бўлиши учун 1400-1700 йил керак. Шундай 
қалинликдаги тупроқни сув эрозияси 20-30 йилда ишдан чиқариши мумкин. 
Баъзан эса бу жараѐн учун фақат бир марталик сув тошқини кифоя қилади. 
Умуман олганда, тупроқнинг ҳолати унга қандай таъсир ўтказилишига 
боғлиқдир. Инсон ўзининг деҳқончилик фаолиятида тупроқда ҳосил 
етиштиради. Демак, тупроқда етиштирилган органик моддалар олинади. 
Айни вақтда тупроқ ўғитланади, алмашлаб экиш ва бошқа агротехник 
тадбирлар қўлланилади ва шу асосда тупроқ бойитилиб, унинг унумдорлиги
қайта тикланади. Бундай 
тадбирларнинг ўз 
вақтида
бажарилмаслиги, тупроқни эрозияга учратиши, шўрланиши ва 
ботқоқланиши мумкин.