1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

Ўрмон-мелиоратив 
ишларига иҳотазорлар барпо қилиш киради. 
3. 
Гидротехник 
ишларга сув тупроқни ювиб, жарликлар ва ўпирилмалар 
ҳосил қилмаслиги учун сел оқимларининг йўлларини аниқлаб, ўша йўлда ариқ 
ва селхоналар қазиш киради. 
4. 
Ташкилий-хўжалик 
ишларига эрозияга қарши қўлланиладиган 
тадбирларни ишлаб чиқиш ва уларни амалга оширишни таъминлаш киради. 
6.5. Тупроқ рекультивацияси
Тупроқ рекультивацияси (лот. 
re
…- қайтарилиш, 
cultus 
- ишлов бериш) 

---

92
 
саноат ишлаб чиқаришида фойдаланиладиган ерларнинг унумдор қатламини 
сақлашга қаратилган тадбир бўлиб, у икки босқичда амалга оширилади. 
Биринчи босқич кон-техник рекультивация 
бўлиб, бунда конни очиш 
арафасида унинг бетидаги унумдор тупроқ қатлами сурилиб, коннинг 
яқинига тўплаб қўйилади ва коннинг ресурси тугагач, карьер чуқурлиги кондан
чиқариб ташланган жинслар билан тўлдирилади, текисланади ва йиғиб 
қўйилган унумдор тупроқ унинг устига ѐйилади. Шу билан бирга 
рекультивация қилинаѐтган ерга йўл чиқариш, сув ва электроэнергия олиб 
келиш каби муҳандислик ишлари бажарилади. 
Иккинчи босқич биологик 
рекультивация 
дейилиб, бунда тайѐрланган майдон ўрмон хўжалигига ѐки 
қишлоқ хўжалигига фойдаланиш учун топширилади ва улар томонидан экин 
экилиб, парваришланади. Баъзи ҳолларда карьер ўрнида аҳоли чўмилиб, дам 
олиши учун пляжлар ҳам ташкил қилинади. Ернинг унумдорлигини қайта 
тиклаш, яъни рекультивация қилиш иши дунѐ миқѐсида, шу жумладан бизнинг 
мамлакатимизда ҳам қонун билан белгилаб қўйилган. 
 
Назорат учун саволлар
1. Тупроқ деганда нимани тушунасиз? 
2. Тупроқнинг табиатдаги моддалар айланишида қандай аҳамияти бор? 
3. Тупроқда микроорганизмларнинг кўплиги нимани белгилайди? 
4. Тупроқнинг қанақа таркибий қисмларини биласиз ва уларга таъриф 
беринг? 
5. Тупроқнинг унумдорлигини нима белгилайди? 
6. Тупроқ инсон ва ҳайвонлар учун қандай аҳамиятга эга? 
7. Тупроқга қандай таъсир ўтказиш мумкин? 
8. Тупроқ унумдорлиги пасайишининг асосий сабабларига нималар 
киради? 
9. Тупроқ 
эрозиясини келтириб чиқарадиган омилларга таъриф 
беринг? 
10. Тупроқдаги озуқа моддаларининг етишмаслигига нималар таъсир 
кўрсатади? 
11. Тупроқнинг 
шўрланиши ва ботқоқланиши деганда нимани 
тушунасиз? 
12. Тупроқнинг чўлланишига нима сабаб бўлади? 
13. Тупроқ нимадан заҳарланади? 
14. гротехник тадбирлар қандай амалга оширилади? 
15. Монокультура деганда нимани тушунасиз? 
16. Тупроқларни муҳофаза қилиш қандай ишлар кўламидан иборат? 
17. Тупроқ рекультивациясига таъриф беринг? 

---