1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

Агротехник тадбирларнинг нотўғри бажарилиши
. 
Агротехник
тадбирлар кенг қамровли бўлиб, уларга тупроқни органик ва минерал 
ўғитлар билан озиқлантириш, 
унинг шўрини ювиш ва мелиоратив ҳолатини яхшилашга қаратилган 
ишлардан ташқари алмашлаб экишни жорий қилиш, шудгорлаш ва шу каби 
ишлар ҳам киради. 
Монокультуранинг жорий этилиши. 
Деҳқончиликда алмашлаб экиш 
ўрнини монокультура эгаллаши тупроқдаги табиий мувозанатни бузиб, 
оқибатда экинзорлар тупроғида турли касалликлар, зараркунанда ҳашаротлар 
ва бегона ўтларнинг кўпайишига олиб келади. 
Мустақиллик йилларида республикамизда алмашлаб экишнинг жорий 
қилиниши, экинзорларнинг 90% биологик кураш усулининг қўлланилиши 
тупроқ ҳолатининг тобора яхшиланишига, унумдорликнинг оширилишига 
хизмат қилди. 
 
 
 

---

90
 
6.4. Тупроқларни муҳофаза қилиш
Тупроқни эрозиядан ва ҳосилдорлик пасайишининг бошқа 
сабабларидан муҳофаза қилишда
зоналараро
ва
зоналар бўйлаб
турли- 
туман тадбирлари ўтказилади. 
Зоналараро тадбирлар 
барча минтақаларга тааллуқли бўлиб, улар 
қуйидаги ишлардан иборат бўлади: 
1. Алмашлаб экишни ташкил қилиш, гидротехник иншоотларни барпо 
этиш, иҳота дарахтзорларини кўпайтириш. Бу ишларни йўлга қўйиш айниқса 
биз яшаб турган арид шароитда жуда муҳимдир. Алмашлаб экишда 
беданинг ўрни айниқса муҳим бўлиб, унинг миқдори 30-35% дан кам 
бўлмаслиги керак. Тупроқни эрозиядан сақлаш ва ўсимликларни гармселдан 
асраш учун иҳотазорлар орасидаги масофани 500 метрдан оширмаслик 
илмий асосланган. Бунда иҳота дарахтлари 2-4 қатор қилиб ўтказилиши 
керак. Иҳота ҳосил қилувчи дарахтлар сифатида қайрағоч, терак, тол, 
шумтол, оқ акация, гледичия, заранг, ѐнғоқ, ўрик, жийда дарахтларидан, 
шунингдек майда баргли ѐввойи жийда, сариқ акация, аморфа ва наъматак каби 
буталардан фойдаланиш тавсия этилади. 
Ўзбекистон Республикаси майдонининг 64% (28,7 млн. га) қумли чўл 
эгаллашини ҳисобга олсак, иҳота дарахтзорларининг шамол эрозиясидан ва 
чўлдан эсадиган гармселдан сақлашдаги аҳамияти янада равшан бўлади. Аммо, 
шунга қарамай, иҳотазорлар республикадаги суғориладиган ерларнинг атиги 
1% ташкил қилади, холос. 
Шўрланиш ва ботқоқланиш ҳодисаларини камайтириш учун ирригация ва 
мелиорация ишларини комплекс ҳолда амалга ошириш зарур. Тупроқнинг 
шўрини ювишда захкаш ва тик дренажлардан етарлича фойдаланиш унинг 
шўрланиш ва ботқоқланишини камайтирувчи асосий омил ҳисобланади. 
Тупроқнинг унумдорлигини сақлашда органик ва минерал ўғитлар ҳамда 
кимѐвий заҳарлардан тўғри фойдаланиш муҳим аҳамият касб этади. 
Тупроқнинг агрокимѐвий ҳолатига эътибор бермасдан унга минерал ўғитларни 
киритиш эса тупроқдаги баъзи минераллар миқдорининг меъѐрдан ошиб 
кетишига ва аксинча, бошқаларнинг етишмаслигига олиб келиши мумкин. 
Кўпчилик мамлакатларда экинларнинг ҳосилдорлик даражаси кимѐвий 
заҳарларнинг қўлланилишига боғлиқ бўлиб қолмоқда. Экинзорларга 
пестицид ва гербицидларнинг киритилиши уларнинг ҳосилдорлигини кескин 
оширади. Аммо, бу моддаларнинг меъѐрдан ортиқ ишлатилиши экинлар 
маҳсулотини истеъмол қилувчи ҳайвонлар ва инсон соғлиги учун 
зарарлидир. Ривожланган мамлакатларда етиштириладиган деҳқончилик 
маҳсулотларига