1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

---

1
 
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ
ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
ТОШКЕНТ АРХИТЕКТУРА ҚУРИЛИШ ИНСТИТУТИ
МУҲАНДИСЛИК ҚУРИЛИШ ИНФРАСТРУКТУРАСИ 
ФАКУЛЬТЕТИ
“ҚУРИЛИШ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА КИМЁ” КАФЕДРАСИ
 
 
 
 
 
“ҚУРИЛИШ ЭКОЛОГИЯСИ” ФАНИДАН
 
МАЪРУЗА МАТНИ
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Тошкент – 2016 

---

2
 
 

---

3
 
1-МАВЗУ. ЭКОЛОГИЯ ВА УНИНГ РИВОЖЛАНИШИ
Таянч иборалар:
 
Атроф-муҳит, саломатлик, табиат, жамият, популяция, 
биоценоз, биогеоценоз, экологик меъѐрлаштириш, экотизм, биосфера, 
антропоген, абиотик ва биотик омиллар, экология. 
Режа:
1.1. Экологиянинг ривожланиш тарихи.
1.2. Экология ва унинг вазифалари.
1.3. Экологик омиллар.
1.4. Популяциянинг асосий хусусиятлари.
1.5. Биоценозлар ва экотизимлар.
1.6. Иқтисодиѐтнинг реал тармоқларини ривожланишида муҳим экологик 
вазифалар.
1.1. Экологиянинг ривожланиш тарихи
Маълумки, кундалик турмушимизда “экология” сўзи тез-тез учрайди. 
Бунинг сабаби атроф-муҳит ҳолатининг ўзимиз, яъни инсонлар, томонидан 
ноқулай ҳолатга келтирилганлигида. Шунинг учун ҳам бу атама кўпинча 
“Жамият”, “Инсон”, “Атроф-муҳит”, “Саломатлик” каби сўзлар орасида тез- 
тез қўлланилади. Зероки “Табиат” ва “Жамият” ўзаро диалектик бирликда 
бўлиб, улар доимо бир-бирига таъсир ўтказиб келади. Бизни ўраб турган 
барча табиий неъматлар – музлигу-қумликлар, ўрмону-даштлар, тоғу- 
тошлар, ҳавою-сувлар, хуллас, барчаси ўзаро узвий боғлиқ бўлиб, бир- 
бирини мувозанатда сақлайди. Табиатнинг бирор бир ерида ва жабҳасида 
содир бўладиган ўзгаришлар табиий мувозанатга таъсир этмай қолмайди. 
Бундай мувозанатни сақлаб туриш ҳаѐтнинг экологик қонун-қоидаларини 
ўрганишни талаб қилади. 
Экологик тушунчанинг илдизи тарихан чуқур бўлиб, антик даврга 
бориб тақалади. Ҳайвон ва ўсимликларининг ер юзида тарқалиши ва улар 
ҳаѐтининг ташқи муҳит билан боғланишлари тўғрисидаги экологик 
маълумотлар эрамиздан аввал яшаб ўтган грек файласуфлари Аристотел ва 
Теофраст Эрезейский томонидан тўпланган. Аммо “Экология” атамаси фанга 
кечроқ кириб келди. Уни биринчи марта немис табиатшунос олими Эрнест 
Геккель 1866 йилда чоп этилган ўзининг “Организмларнинг умумий 
морфологияси” деган китоби орқали олиб кирди. Унинг таърифига кўра, 
“
Экология
– табиатни иқтисодий жиҳатдан тадқиқ қилиш орқали ҳамма 
тирик организмларнинг органик ва ноорганик муҳит унсурлари билан бирга, 
унинг таъсир доирасида турган антогонистик ва ноантогонистик 
алоқадорликда бўлган ўсимлик ва ҳайвонот дунѐси ўртасидаги муносабатларни 

---