1. Виждон эркинлиги, унинг қисқача тарихи Виждон эркинлигининг қонуний асослари Ўзбекистонда виждон эркинлигига амал қилиниши

Мутазилийлик - ислом динининг расмий мафкураси бўлган калом фалсафасининг, яъни Аллоҳ ягона, у хоҳлаганини қилади, бандаларида ҳеч қандай ўз фикр, хоҳиш-ирода эркинлиги бўлиши мумкин эмас, деган ақидаларни чексиз даъват қилган расмий руҳонийлар - мутакаллимлардан норози бўлиб, улардан ажралиб чиққан исломдаги ҳурфикрлик мавқеидаги олимлар таълимоти эди. Мутазилия таълимоти Аллоҳ яратган ҳар бир одам ўз ҳатти-ҳаракати учун ўзи жавобгар, яхши ёки ёмон қилган ишлари учун ўзи Аллоҳ олдида жавоб бериши лозим, инсон эркин фикрлашга ҳақли, деб ҳисобладилар.
Қўш ҳақиқат - бу таълимотга асосан дунёда Аллоҳга маъқул бўлган барча яхши ишлар исломий ҳақиқат бўлиб уни тан олмоқ керак. Бу биринчи ҳақиқатдир. Бу ҳақиқатга кўра Қуръон, шариат, ҳадислар, ислом ақида ва маросимлари, аҳлоқ-одоблари, боқий ва фоний дунё, жаннат-дўзах хусусидаги барча фикр-мулоҳазалар айни ҳақиқатдир. Бироқ бир гуруҳ олимлар, исломий мутафаккирлар дунёвий илмлар очаётган янгиликларни ҳам ҳақиқат деб ҳисобладилар, бу иккинчи ҳақиқатдир. Иккинчи ҳақиқат тарафдорлари одатда ҳурфикрлилик мавқеида турадилар. Улар биринчи ҳақиқатни инкор қилмайдилар, аммо улар оламга, дунёвий фанлар очаётган ҳақиқатнинг кучига ҳам ишонадилар. Шу асосда ўз таълимотларини, фалсафий дунёқарашларини олға сурди-лар.
Атеизм - XVIII асрда Францияда маърифатпарвар файласуфлар томонидан олға сурилган таълимот. Ф.Вольтер, Д.Дидро, Ламетри, Гольбах ва бошқалар Франция республикасининг биринчи Конституциясига виждон эркинлиги тўғрисида моддалар киритиш, бу моддаларда ҳар бир фуқарога динга амал қилиш ёки амал қилмаслик, динларнинг тенглигини эътироф этиш, диний ташкилотлар ва динни давлатдан ажратиб қўйиш, мактабни черковдан ажратиш каби ҳуқуқларни кафолатга олишни талаб қилдилар. Шунингдек, улар динга қарши илмий асосланган тарғибот-ташвиқот олиб бориш ҳуқуқларини талаб этдилар. Франция республикаси Конституциясига ана шу талабларга кўра бир қатор моддалар киритилиб, дин дунёвий давлатдан, мактаб черковдан ажратилди.