1-Tema: Sotsial filasofiyanin’ mazmun-ma’nisi ha’m waziypalari. Joba

Sxema 3.
Ja’miyettin’ demografik qurami:

Xaliqtin’ fizikaliq ha’m ruwxiy salamatlig’i

Migratsiya protsessleri

Xaliqtin’ jas belgileri ha’m jinisqa ko’re qurami
Ja’miyettin’ demografik quramin esapqa aliw ja’miyet ekanomikaliq o’mirin sholkemlestiriwde tiykarg’I orinda turadi. Ja’miyette keshetug’in demografik ha’m ekanomikaliq protsesslerdi uliwma bir-birinen ajiratip bolmaydi, olar o’z ara baylanisli ha’m bir-birine kerekli boladi. Oni « ekanomika – xaliq tig’izlig’I « ha’m « xaliq – ekanomika « sistemalari arqali sipatlaw mu’mkin. Ekanomikanin’ osiw belgileri xaliqtin’ uliwmaliq sani ha’m tig’izlig’I menen baylanisli. Usi waqitta ja’miyet o’mirinin’ barshe tarawlari ( ekanomikaliq, sotsialliq-siyasiy ha’m ma’nawiy ) degi unamli yaki unamsiz ozgerislerge xaliqtin’ uliwma sani tig’izlig’I menen bir qatarda ja’miyette keshetin migratsiya protsessleri xalitin’ fizikaliq ha’m ruwxiy salamatlig’I kibi zatlar ta’sir ko’rsetedi.
Ja’miyettin’ klassliq qurami onin’ tiykarg’I ta’repin quraydi. Ja’miyettin’ klassliq qurami degende klasslar, toparlar, qatlamlar na’zerde tutiladi.
Ja’miyettin’ klassliq quraminin’ tiykarin klass quraydi. Klasslar tariyxiy ha’diyse. Olar ja’miyet rawajlaniwinin’ tiykari esaplanadi. Klasslardin’ tiykari, kelip shig’iw sebeblerin en aldi menen ja’miyettin ekanomikaliq o’mirinen islep shig’ariwshi ku’shler ha’m islep shig’ariwshi qatnasiqlardan qidiriw lazim. Islep shig’ariwdin’ rawajlaniwi sotsialliq millet tawar ayirbaslawdin’ payda boliwi ha’m rawajlaniwi jeke mu’lktin’ payda boliwi klasslardin’ kelip shig’iw sebebleridir.
Ja’miyet rawajlaniwi protsessinde onin’ klassliq qurami o’zgerip barg’an. Sotsialliq topar degende, urp-a’detler yaki nizam menen bekkemlengen a’wladtan-a’wladqa miyras sipatinda o’tetug’in huqiq ha’m minnetlerge iye bolg’an klasslar quramindag’I sotsialliq birlikler na’zerde tutiladi. Ayrim shig’is ma’mleketlerinde kastaviy boliniw bar bolg’an. Ma’selen: Hindistan.
Sotsialliq qatlam degende intelligentsiya-ziyalilar na’zerde tutiladi. Ja’miyettin’ professinal ( kasp-kor ) ha’m mag’liwmatina ko’re qurami ja’miyet quraminin’ tiykarg’I ta’repin quraydi. Professinal ha’m mag’liwmatqa ko’re ja’miyet quraminin’ qa’liplesiwi diyqanshiliqtin’ otiriqshi turmistin’ sharwashiliqtan ajiralip shig’iwi awil xojalig’inan o’nermentshilik ha’m sawdanin’ ajiralip shig’iwi ha’m aqliy miynettin’ fizikaliq miynetten ajiralip shig’iwi menen baylanisli turde ju’z bergen. Ha’zirgi zaman ja’miyettin’ strukturasinda stratalar ayriqsha orin iyeleydi.
Ja’miyettin’ sotsialliq quraminda jasaw orinina ko’re xaliqtin qurami esapqa aliniwi lazim.
Jasaw ornina ko’re xaliqtin’ qurami degende adamlardin’o’mirleri otetug’in jasaw orinlarina qatnasiqlari na’zerde tutiladi.
Turli klass, sotsialliq topar, qatlam wa’killeri jasaw orinlarina ko’re:

1. 
   Qalalilar
   
2. 
   Awil xalqina bolinediler.
   

Qala xalqinin’ awil xalqinan parqli ta’repleri degende:

1. 
   Adamlar ba’ntliginin’ kopshilik sanaat islep shig’ariw menen baylanislig’I
   
2. 
   O’zine mas manawiy ortaliq, bilim aliw, mag’liwmatti asiriw, ma’nawiy mu’tajliklerdi qandiriw imkaniyatlarinin’ bar ekenligi
   
3. 
   Tan’law imkaniyatinin’ ken’ligi
   
4. 
   Mag’liwmat darejesinin’ joqarilig’i
   
5. 
   O’zine mas shan’araq ha’m shan’araq qatnasiqlari na’zerde tutiladi.
   

Ja’miyettin’ o’mirin sholkemlestiriw ha’m basqariwda bul turdin’ orni ulken ekenligin umitpaw lazim.
Ja’miyet rawajlaniw tariyxi tsivilizatsiya tariyxi 2 jo’neliste ko’rinetug’in protsessleri menen baylanisli halda keshedi. Olar urbanizatsiya ha’m rualizatsiya protsessleri.
Urbanizatsiya – qalalasiw, sotsialliq o’mirde qala orninin’ juda kop artip bariwin sipatlayin protsess.
Rualizatsiya awil turmisinin’ a’hmiyettin bo’rttiriw tiykarinda juzege kelgen: awillasiw, awil turmisina qaytiw ma’nilerin sipatlaydi.
Ha’zirgi da’wirde urbanizatsiya ha’m rualizatsiya protsessleri ja’nede o’z ara bir birin ornin basip kelmekte.
Sonday qilip ja’miyetti sotsialliq turmisi onin’ sotsiallliq quraminda o’z ko’rinisin tabadi.


Tayanish tusinikleri:
Ja’miyettin’ sotsialliq turmisi, ja’miyettin’ sotsialliq qurami, etnik quram, demografik quram, klassliq quram, mag’liwmat da’rejesine ko’re ja’miyettin’ qurami, urbanizatsiya, rualizatsiya.


Qadag’alaw ushin sorawlar:

1. 
   « Ja’miyettin’ sotsialliq turmisi « tusinig’inin’ mazmuni.
   
2. 
   Ja’miyettin’ etnik quramina neler kiredi?
   
3. 
   Ja’miyettin’ etnik qurami. Milliy ha’m milletler ara qatnasiqlardi tariyplen’.
   
4. 
   Sotsialliq klass ne?
   
5. 
   Sotsialliq qatlam ne?
   
6. 
   Sotsialliq toparlar ne?
   
7. 
   Intelligensiya qanday birlikke ta’n?
   
8. 
   Urbanizatsiya degende neni tusinesiz?
   
9. 
   Rualizatsiya qanday protsess?