1. Pulning mohiyati

O‘zbekiston bank tizimining tashkil topishi va rivojlanishi
Bozor iqtisodiyoti sharoitida mamlakat bank tizimi ikki bo‘g‘indan tashkil topadi. Bank tizimi – bu ma’lum tarixiy davr ichida shakllangan va tegishli qonun hujjatlari asosida mamlakatda pul-kredit munosabatlarini tashkil etadigan va tartibga soladigan muassasalar majmuidir. Bozor iqtisodiyoti sharoitida faoliyat yuritayotgan davlatlarning deyarli barchasida bank tizimi ikki pog‘onadan iborat bo‘lib, ushbu banklar mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy sharoiti va tarixiy shakllanishiga qarab o‘ziga xos xususiyatlar asosida faoliyat yuritadi.
O‘zbekistonda ham bank tizimi ikki pog‘onadan iborat bo‘lib, ularning faoliyati tegishli qonun hujjatlari asosida tartibga solinadi. Ikki pog‘onali bank tizimida banklar – emission bank (Markaziy bank) va emission bo‘lmagan (tijorat banklari, kredit uyushmalari, mikrokredit tashkilotlar, lombardlar) banklardan tashkil topadi.
mamlakatimiz Markaziy bankining tashkil etilishi, uning mamlakatda pul muomalasini tartibga solish va kredit muassasalari faoliyati ustidan nazoratni amalga oshirishi bilan bog‘liq vazifalari doimiy ravishda takomillashib, rivojlanib zamonaviy xalqaro bank andozalariga o‘tib bormoqda.

O‘zbekiston 1991 yilda mustaqillikka erishgandan so‘ng, mamlakatda xalqaro bank amaliyotidagi kabi haqiqiy ikki pog‘onali bank tizimi tashkil topishi yo‘lida qat’iy qadamlar qo‘yildi. «1991 yilning o‘zidayoq «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida» gi qonun qabul qilindi. Ushbu qonunga ko‘ra, eski Davlat bankining respublika idorasi bazasida mustaqil O‘zbekistonning Markaziy banki tashkil etildi va unga respublika davlat, emission va rezerv banki mavqie berildi»72.

O‘zbekiston Markaziy banki, maqsadi va vazifalari
O‘zbekiston Markaziy banki iqtisodiy jihatdan mustaqil bo‘lgan, yuridik maqomga ega tashkilot hisoblanadi. Markaziy bank o‘z daromadlari hisobidan xarajatlarni amalga oshiradi. Agar uning xarajatlari daromadlarga nisbatan ko‘p bo‘lsa, ushbu farq (zarar) davlat byudjeti hisobidan qoplab beriladi. Hisobot yilining oxirida Markaziy bank ixtiyorida qolgan ortiqcha mablag‘ (foyda) to‘lig‘icha davlat byudjeti hisobiga o‘tkazib beriladi.
Markaziy bankning bosh maqsadi milliy valyutaning barqarorligini ta’minlashdan iborat bo‘lib, ushbu maqsadni amalga oshirish uchun quyidagi vazifalarni amalga oshiradi: 271 • monetar siyosatni hamda valyutani tartibga solish sohasidagi siyosatni shakllantirish, qabul qilish va amalga oshirish; • O‘zbekiston Respublikasida hisob-kitoblarning samarali tizimini tashkil etish va ta’minlash; • banklar, kredit uyushmalari, mikrokredit tashkilotlari va garovxonalar faoliyatini litsenziyalash hamda tartibga solish, banklar, kredit uyushmalari, mikrokredit tashkilotlari va garovxonalarni nazorat qilish, qimmatli qog‘ozlar blankalari ishlab chiqarishni litsenziyalash; • O‘zbekiston Respublikasining rasmiy oltin – valyuta rezervlarini, kelishuvga binoan hukumat rezervlarini qo‘shgan holda, saqlash va tasarruf etish; • mamlakatda yagona emission organ vazifasini amalga oshiradi.
O‘zbekiston Markaziy banki mamlakat banklarining banki hisoblanib, milliy valyutaning barqarorligiga, kredit muassasalarining moliyaviy jihatdan barqaror faoliyat yuritishiga mas’ul bo‘lgan davlatning moliyaviy tashkiloti hisoblanadi.