1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

Virus preparatlarini biokimyoviy tadqiq qilishning umumiy metodikasi 
Toza virus preparati olingandan so‘ng virusni tashkil qiluvchi tarkibiy 
qismlar strukturalarini o‘rganish mumkin. Masalan, virus zarrasining nuklein 
kislotasi qismini o‘rganish mumkin, chunki oxirgi vaqtlarda viruslarga tavsif 
berish va klassifikatsiya qilishda virus nuklein kislotasining tipi va strukturasi va 
boshqa tuzilishlariga e’tibor berilmoqda. 
1. Virus nuklein kislotasini o‘rganish uning tipini
o‘rganishdan 
boshlanadi. Bu ish umuman oson bo‘lsa ham, ammo virus nuklein kislotalarining 
birlamchi va ikkilamchi strukturalaridagi qator anomaliyalar uni o‘ta 
murakkablashtiradi. Masalan, bakteriofag φX-174 bir zanjirli DNK ga, reovirus, 

---

 
 
91 
o‘simliklar jarohatlanishi shishi virusi ikki spirallik RNKga ega. Qator DNK 
tutuvchi faglar DNK sida timin o‘rniga oksimetiluratsil yoki uratsil uchraydi. 
Tabiiy, bu holatlar virus nuklein kislotasining tipini yoki ikkilamchi 
strukturalarini aniqlashni qiyinlashtiradi. 
SHuning uchun nuklein kislota tipini aniqlashning asosiy metodi riboza va 
dezoksiribozalarni rangli reaksiya yordamida aniqlashdir. DNK ni indol va 
difenilamin bilan RNK ni orsin bilan bo‘yalgan reaksiyalari asosida aniqlanadi. 
YOrdamchi metod sifatida RNK yoki DNK preparatlarini maxsus o‘ziga mos 
fermentlar bilan (DNK aza va RNK aza bilan) ishlov berishni tavsiya qilish 
mumkin. 
2. Virus nuklein kislotasini virus zarrasidagi miqdorini
aniqlash. Nuklein 
kislotaning virus zarrasidagi miqdorini (%) va bir virus zarrasidagi DNK yoki 
RNK ning miqdorini (dalton hisobida yoki 1 virus zarrasidagi mg hisobida) 
aniqlash muhimdir. 
Ko‘pgina o‘rganilgan viruslarda bir molekula DNK yoki RNK mavjud, 
ularning molekulyar massasi deb, bir virus zarrasidagi absolyut miqdori 
(daltonda) ko‘zda tutiladi (1 mg 6.10
17
daltonga to‘g‘ri keladi). 
Nuklein kislotalarning molekulyar massasini aniqlash uchun har xil 
metoddardan foydalaniladi. Masalan, nur taratish metodi mayda molekulali virus 
nuklein kislotalarini aniqlashda ishlatiladi. Eng keng tarqalgan metodlardan 
moddalarning diffuziya konstantasi, sedimentatsiyasi va yopishqoqligi kabi 
xususiyatlariga asoslangan uslublarni ko‘rsatish mumkin. 
Ultratsentrifuga yordamida, saxaroza gradientida molekulyar massalari aniq 
moddalarni qo‘llab, virus nuklein kislotasining molekulyar massasini aniqlash 
keng qo‘llaniladi. 
Oxirgi yillarda nuklein kislotalar molekula massalarini elektron mikroskop 
yordamida, avtoradiografiya yordamida, kimyoviy va boshqa uslublarda 
aniqlanmoqda.