1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

. Fenol yordamida ekstraksiya qilish
. Ba’zi viruslar oqsilini (TMV) 
fenol fazasidan yoki interfazadan maxsus ishlov berib ajratib olish mumkin. 
Buning uchun suvli faza ajratib olingandan so‘ng fenol fazasiga va interfazaga 
(nuklein kislotalarni fenol bilan ajratish bo‘limiga qaralsin) 5 - 10 hajm metanol 
va 2 - 3 atsetat natriy kristalidan solinadi. Cho‘kma sentrifuga qilib ajratib olinadi 
va 3 marta metanol, 1 marta efir bilan yuviladi. Olingan oqsilni havoda quritiladi 
va suvda eritiladi (10 mg:5ml suv), so‘ngra 60-80°S da (rN ni 0,02 M NaOH 
bilan 7,5 ga keltiriladi) qizdiriladi. SHunday sharoitda oqsil eriydi(10). 
Viruslarning ichki nukleoproteidlarini ajratish 
Chechak, miksoviruslar va boshqa bir qator viruslar murakkab tuzilishga ega 
bo‘lib, ularning nuklein kislotalari oqsil bilan mustahkam kompleks - 
nukleoproteid hosil qiladi. Bunday holatlarda nuklein kislota ajratish boshqacha 

---

 
 
90 
tadbir bilan amalga oshiriladi. Avvalo virus zarrasidan ichki nukleoproteidni 
ajratish kerak. Ichki nukleoproteidni ajratish jarayonida tozalik darajasi o‘ta sifatli 
bo‘lishi muhim. Ma’lumki, ko‘pgina viruslar sirtida har xil ifloslantiruvchi 
moddalar to‘planadi. Nukleoproteidni nativ saqlovchi sharoitda virus zarrachasi 
parchalanganda ko‘p qismli sistema hosil bo‘ladi. Ularni bir - birlaridan 
molekulyar massasi, suzish zichligi farq qiladigan virus qobig‘i qismlari bilan 
birikkan ifloslantiruvchi moddalar bo‘lishi mumkin. 
Ko‘rsatilgan ta’sirlardan birortasi yordamida o‘ta toza virus nukleoproteidini 
olish mumkin. Toza nukleoproteiddan yoki nuklein kislota yoki oqsil ajratish 
mumkin. Xuddi shu usullarni qo‘llab SV5paragrip virusi bilan kasallantirilgan 
hujayralardan CsCl gradientida sentrifugalash usulida virus ribonukleoproteidi 
(RNP) ajratish uddalandi. Ko‘pgina bu tipdagi viruslar tarkibida lipid bo‘lganligi 
uchui ichki RNP ni ajratishda efir, natriy dezoksixolati kabi moddalarni 
ishlatiladi. Ba’zan Tvin-80 ishlatish ham yaxshi samara beradi. Leykemiya 
viruslaridan RNP ajratishda Tvin-80 qo‘llaniladi. Miksoviruslardan RNP
ajratishda dezoksixolat ishlatiladi. 
Kiselev va Dobrovlar (1970) Senday virusining RNP sini ajratish uchun toza 
virusga natriy dezoksixolat (DXN) bilan (virus va DXN) bilan (virus va DNX 
nisbati 1:4) ishlov beriladi. Ishlov berish 20°S da 5 minut davomida pH 7,0 da 
bajariladi. Parchalangan virus 20-60% saxaroza gradientida sentrifugalanadi yoki 
TEAE sellyuloza bilan hromatografiya qilinadi. So‘ngra minutiga 17500 aylanish 
tezligida 2,5 soat 10°S da MSE-50 sentrifuganing 3x20 ml rotorida gradientda 
sentrifuga qilinganda 3 fraksiya kuzatiladi. Probirkaning yuqorisida virus qobig‘i 
qismlari joylashadi, 40% saxaroza probirkasining markazida virus RNP si esa 
probirka tubida uning agregatlari joylashadi. Xuddi shunday natija RNP ning 
TEAE sellyulozasida xromatografiya qilinganda ham kuzatiladi. RNP ion 
almashish kolonkasida adsorbsiyalanmaydi. Kolonkani ishqor bilan regeneratsiya 
qilinganda virus qobig‘ining har xil qismlari yuvilib chiqadi. Bu metodni 
qulayligi yana shundaki, nativ Senday virusi kolonkaga adsorbsiyalanadi va 0,6 
M NaCl yordamida desorbsiyalanadi. Yuqorida keltirilgan usulni boshqa 
viruslarga ham qo‘llab, RNP ajratish mumkin. Yuqoridagi metodlardan tashqari 
kazeininkaza S va fosfolinaza S fermentlari yordamida ham virus RNP sini 
ajratish mumkin (10).