1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
99 
yaqin bo‘lsa, morfologiyasi, ko‘payishi, kimyoviy tuzilishining murakkabligi 
bilan bakteriyalarga yaqin turadi. 
Hozirgi vaqtda fizik - kimyoviy, fizika va immunokimyo metodlari 
yordamida viruslarning nozik strukturalari o‘rganilmoqda. Viruslar morfologiyasi 
va ultrastrukturalarini o‘rganishda, ayniqsa elektron mikroskop muhim rol 
o‘ynaydi. Tadqiqot natijalaridan ma’lum bo‘lishicha, etilgan virus zarrachalari - 
virionlarini asosan ikki turga: 
oddiy va murakkab viruslarga bo‘lish mumkin 
deb yuqorida aytilgan edi.
O‘z navbatida oddiy virionlarning ikki tipi mavjud 
bo‘lib, bulardan birinchisi sferasimon, ikkinchasi esa tayoqchasimon viriondir. 
Tayoqchasimon virionlar o‘z navbatida tayoqchasimon va ipsimon viruslarga 
bo‘linadi. 
 
1.Oddiy viruslarning tuzilishi (
Tamaki mozaikasi virusining
 
tuzilishi 
misolida). Bu virus ilk kashf etilgan virus bo‘lib, oddiy viruslar guruhiga kiradi. 
U boshqa viruslarga nisbatan mukammal o‘rganilgan. Bu virusning 
tayoqchasimon shaklga ega ekanligi 1933 yilda amerikalik olimlar Takaxashi va 
Roulinzlar tomonidan, sog‘ va kasallangan o‘simlik shiralarini solishtirib 
o‘rganish asosida aniqlangan. Keyinchalik Stenli va boshqa olimlar tomonidan 
tamaki mozaikasi virusining (TMV) sof preparatini o‘rganib, virusning uzunligi 
300 nm va eni 18 nm
, molekulyar massasi esa 
40 000 000
D ekanligini 
aniqlashdi. TMV tayoqchasimon shaklli bo‘lib, uzunligi uni enidan 
17 marta 
katta
. Oqsil qavati 2130 subbirliklardan – peptid zanjirlaridan tuzilgan. 
Subbirliklar virus o‘qi atrofida spiral simmetriya bo‘ylab tartibli joylashgan (9-
rasm, 1, 2). Oqsil hamda nuklein kislotasi har tomonlama o‘rganilib, bu virus 
tarkibida molekulyar og‘irligi bir hil