1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
8-rasm. T-2 bakteriofagining elektron
 
 
 
 
 
 
mikrofotografiyasi 
 
5.2. Virus nukleoproteidining o‘lchamlari
 
Viruslarning hujayradan tashqaridagi holati, ya’ni virionlari har xil 
morfologiyaga ega ekanligini yuqorida ko‘rib o‘tdik. Ularning o‘lchamlari ham 
jadvalda keltirilganidek xilma-xildir va ular nanometrlar bilan o‘lchanadi. 

---

 
 
96 
Viruslar ham ma’lum muhitda o‘z morfologiyasi va uning barcha xususiyatlarini 
(yuqumliligi, antigen strukturasi, sedimentatsiya koeffitsienti, I.E.N. va h.k.) 
optimal ravishda saqlaydi. Quyidagi jadvalda viruslarni o‘lchamlari haqida 
tayoqchasimon yoki ipsimon viruslar
, 
sferasimon, batsillasimon
viruslarning
o‘lchamlari keltirilgan. Jadvaldan ko‘rinadiki TMV ning uzunligi 300 nm va eni 
18 nm ni, kartoshkani X-virusini uzunligi - 450nm, eni - 13 nm, qant lavlagini
sariq virusini uzunligi 1200 nm va eni – 10 nm ni tashkil qiladi. Uchchala virus 
ham RNK va oqsildan iborat, ammo ular har xil o‘simliklarni kasallantiradi, 
ularni birinchisi qattiq, oson sinuvchan, mo‘rt zarracha, qolgan ikkita virusni 
uzunliklari TMV nikidan 1,5 – 4 barobar uzun, ammo ularni eni ancha ingichka,
shu sababli bo‘lsa kerak, ular oson egiluvchan, zarrachalari bir-biri bilan 
matashuvchan va bukiluvchanlik xususiyatlariga ega bo‘ladilar.
11- jadval
 
Har xil shaklli viruslarning o‘lchamlari (1) 
Virus zarrachalari 
O‘lchami (nm) 
Tayoqchasimon yoki ipsimon viruslar 
Tamaki mozaikasi virusi 
Kartoshkaning X-virusi 
Qand lavlagi sariq virusi
Sferasimon virus zarrachalari 
Bodring mozaika virusi 
Arpa sariq pakana virusi
Tamaki nekrozi virusi 
Turneps sariq mozaikasi virusi 
Gulkaram mozaikasi virusi 
Quturish virusi 
Qoramol chechagi virusi
Poliomielit virusi
YAshchur(oqsim) virusi