1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

uchta morfologik tipi
mavjud – 
tayoqchasimon 
(ipsimon), izometrik va to‘g‘nag‘ichsimon yoki kolbasimon. 
1.Oqsil subbirliklar nuklein kislotaning atrofida 
spiralsimon
davriy 
ravishda tartib bilan o‘ralib joylashadi va 
nukleokapsid
deb nomlanadigan 
strukturani hosil qiladi. Bunday oqsil nuklein kislota bilan tartibli va davriy 
joylashib - munosabatda bo‘lib, tayoqchasimon va ipsimon virus zarralarini hosil 
bo‘lishiga olib keladi. 
2. Nuklein kislota oqsil qobiq bilan bog‘lanmagan bo‘ladi (ba’zi hosil 
bo‘lish imkoniyati bo‘lgan 
kovalent bog‘lar
o‘ta harakatchan bo‘ladi). Bunday 
prinsipdagi munosabat
izometrik
(sferasimon) virus zarrasini hosil bo‘lishini
ta’minlaydi
3.To‘g‘nag‘ichsimon virionlar differensiallashgan strukturaga ega bo‘lib, 
qator diskret strukturalardan tashkil topadi. Virionni asosiy struktura elementlari 
bu izometrik boshcha va dum qismidir. Virus turiga qarab virion strukturasida 
mufta, bo‘yin qism, yoqa, dum sterjeni, dum po‘sti (qobig‘i), bazal 
plastinkasi va fibrillar 
bo‘ladi. Eng murakkab differensiallashgan strukturani 
tashkil bo‘lishi T-juft bakteriofaglarda kuzatiladi, ularda yuqorida zikr etilgan 
qismlarni barchasi uchraydi. Ularni virionlari va ularni qismlarida ikki tipdagi 
simmetriya (biror subbirlikni o‘z qismini qaytarish xususiyati) – spiral va 
ikosaedrik simmetriya uchraydi. Agar virion qismlari xar xil simmetriyaga ega 
bo‘lsa virus zarrasi ularni 
kombinatsiyasi asosidagi 
tip – aralash tipga ega 
simmetriya bo‘ladi deyiladi(Atabekov). 
Makromolekulalarni spiralsimon joylashishi quyidagicha parametrlarni o‘z 
ichiga oladi: spiralni bitta to‘la aylanasidagi subbirliklar soni - 
u
, (butun son 
bo‘lishi shart emas), spiral o‘qi bo‘ylab muntazam joylashgan subbirliklar 
orasidagi masofa - 
r
; spiral odimi - 
R
; 
R = ru. 
Spiral simmetriya asosida tuzilgan 

---