1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

n- const
bo‘lganda 
)
(
1
Q
f
H

, 
)
(
2
Q
f
N

, 
)
(
Q
f
H
u
ж

bog‘lanish grafiklariga aytiladi. 
Nasoslarning tavsiflari xususiy unversial va o‘lchamsiz shakllarda berilishi 
mumkin. Xususiy tavsifnomalar nasosning tezkorlik koeffitsentiga –n
s
bog‘liq 
bo‘ladi. 
Meliorativ va suv xo‘jaligi tizimlaridagi nasos stansiyalarida asosan f.i.k 
yuqori bo‘lgan ko‘rakli (markazdan qochma va o‘qiiy) nasoslar keng qo‘llaniladi. 
(K-konsolli bir taraflama ikki tomonlama D, ko‘p pog‘onali vertikal, quduqdan suv 
oluvchi STV, ESV). 
Nasosning bosim xarakteristikasi 
N=F(O)
egri chizigi kesishgan 
A
nuqta 
ishchi nuqtasi deyiladi. Ishchi nukta 
A
nasosning ishlatilishi chegarasidan ya’ni 
2=0,9 
max
chegaradan tashqariga chiqib ketmasligi zarur. 
Umuman nasos stansiyalari belgilangan ish rejmlari asosida avtomatlashtiriladi. 
Ko‘p hollarda stansiyalarni ishini qisqa muddati kuchlanishi yo‘qotishlari 
natijasida qayta ishga tushirish tanlangan agregatlarni ishga tushirish rezervni 
qo‘shish va boshqa vazifalar uchun avtomatik ravishda amalga oshiriladi. 

---

121 
6.6. Markazdan kochma nasos ish tartibini rostlash a)-mikdor jihatdan; a)-sifat 
jihatdan 
6.7. Nasos uskunalarini avtomatik boshqarish
 
Nasos uskunasi uning tarkibiga kiruvchi barcha gidromexanik elektr 
uskunalari boshqaruv va nazorat datchiklari bilan birgalikda mustaqil 
avtomatlashtirish ob’ekti xisoblanadi. Nasos agregati va uning texnologik sxemasi 
qanchalik murakkab bo‘lsa, uning mustahkam va ishonchli ishlashini ta’minlash 
shunchalik murakkab bo‘ladi. Shuning uchun yordamchi uskunaning gidromexanik 
sxemasini tanlashda imkon kadar oddiy va ishonchli qilib ishlashga xarakat 
qilinadi. Bu holda datchiklar soni rele va boshqa avtomatlashtirish elementlari 
kamayadi.
Nasos uskunalarining turli texnologik sxemalari – o‘qiy va gorizantal 
nasoslar uchun 6.7 -rasmda keltirilgan. 
Nasoslarni ifloslanishi va kirish qismida turli mayda suzuvchi predmetlardan 
saqlash maqsadida suruvchi kameraga kirish qismida tur o‘rnatiladi va u ish 
jarayonida tozalashni talab qiladi. Turlarni ifloslik darajasi ularga suvni 
ko‘tarilishi darajasi bilan aniqlanadi. Ifloslanish darajasini nazorat kilish uchun 
turgacha va turdan keyingi sath oraligidagi o‘zgarishni o‘lchovchi DRD 1 pribori 

---

122 
va nasoslarni turidan qat’iy nazar ularga o‘rnatiluvchi baliqlardan ximoyalovchi 
vositani iflosligini nazorat qiluvchi DRD2 pribori o‘rnatilgan. 
O‘qiy nasoslarni ochik surgich bilan ishga tushiriladi, shuning uchun uning 
gidromexanik tizimida surgich yo‘q. Ko‘p hollarda o‘qiy nasoslarni parraklarini 
suruvchi mexanizm bilan ishlanadi. Bu holda boshqaruv sxemasida bu mexanizm 
yuritmsi tizimi va parraklarni burish ko‘rsatkichi «selsin-datchik-selsin-qabul 
qilgich» ko‘rinishida beriladi. 
Markazdan qochma nasosni ishga tushirish uchun agar u to‘ldirishga qo‘yilmagan 
bo‘lsa nasosning ichki korpusi oldindan suv bilan to‘ldiriladi. 
Ko‘p hollarda markzdan qochma nasoslarni yopik surgich holatida ishga 
tushiriladi. Bunda surgichning ochilishi oxirgi operatsiya hisoblanadi, RD datchigi 
suvni bosimini nazorat qiladi., DT1 va DT2 datchiklari nasos podshipniklari 
haroratini nazorat qiladi. Vertikal markazdan qochma nasosning konstruksiya 
hususiyati shundaki uning elektr yuritmasi vertikal yordamida ulanadi. 
6.7- rasm. Nasos uskunalarining texnologik sxemalari: a- o‘qiy nasoslar bilan; b- 
markazdan qochma vertikal nasos bilan; v- markazdan qochma gorizantal nasos 
bilan: 
1- elektr matori; 2- baliqdan himoyalovchi to‘siq; 3- to‘r; 4- parrandalarni 
aylantirish tizimi selsin –datchigi; 5- yog‘li vanna; 6- elektr matorini sovitish tizimi 
magistrali; 7- yog‘li moylash tizimi; 8- yo‘naltiruvchi podchshipniklarni moylash 
uchun texnik suv magstrali; 9- vakuum-uskuna guruxi; 10- sirkulyatsiya baki. 

---

123 
Valni fiksatsiya qilish uchun 1,5…2m balandlikda yo‘naltiruvchi podshipniklar 
o‘rnatiladi. Ular yordamida radial kuchlar hisobga olinadi. Yo‘naltiruvchi 
podshipniklar suvli smazkaga ega va unga texnik suv magistrali ulanadi. Texnik 
suv oqimi mavjudligi DS1, DS2 datchiklari yordamida nazorat qilinadi. Nasosning 
aylanuvchi qismi massasi shuningdek qoldiq o‘kiy kuchlar vertikal elektr yuritma 
tayanch qismi yordamida qabul qilinadi. Elektr matori tayanch qismi, 
podshipniklari yuqori va pastki yo‘naltiruvchi qismlariga moy quyib qo‘yiladi. 
Odatda tayanch va podshipniklar suv bilan sovutiladigan moyli vannachalarda 
joylashtiriladi. DT1…DT4 datchiklari tayanch va podshipniklar haroratini , D5 
datchigi esa sovutuvchi suvni nazorat kiladi. 
Boshqaruv sxemalarida qo‘llanuvchi apparatlar soni va gidromexanik 
sxemalarni murakabligiga ko‘ra nasos uskunalari 4 guruhga ajratiladi: 
-boshqarilmaydigan yordamchi qurilmalarga ega bo‘lmagan nasos uskunalari 
bunday uskuna nasos agregatini boshqarish asosida amalga oshiriladi. 
-bosim quvuridagi tusqichli nasos uskunalari, lekin vakuum tizimiga ega emas: 
-bosim quvuridagi tusqichli va indivudial vakuum nasosli nasos uskunalari: 
-bosim quvuridagi induvidal tusqich va umumiy vakuum uskunaga ega bo‘lgan 
nasos uskunalari.