1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

6.4. Gidrotexnik inshootlarni (GTI) avtomatlashtirish
Suv tarqatishning rostlovchi GTI gidromeliorativ tizimlari kanallarining ish 
rejimlarini iste’molchiga uzatiluvchi suv srfini rostlashda qo‘llaniladi. 
Suv olish inshooti (yoki bosh inshoot) sug‘orish tormog‘iga suv olishni 
rostlab turish uchun xizmat qiladi. Suv olish inshooti o‘zi oqadigan va nasos orqali 
bo‘ladi. Tarmoqdagi inshootlar kanallardagi suv sarfi va sathini hamda 
quvurlardagi bosimni murakkab relef sharoitida tarmoqning ayrim elementlari 
bir-biriga tutashishini suv chiqarishni rostlash uchun xizmat qiladi. 
Tarmoqdagi to‘suvchi inshootlar magistral kanal bo‘limlarida kerakli sathni 
ta’minlash va pastki tarmoqlarga suvni belgilangan aniqlikda yetkazib berishni 
amalga oshiradi. 
Suvni bo‘lib beruvchi inshootlar ularga berilgan suvni belgilangan miqdorda 
ajratib bir necha kanallarga bo‘lib beradi. 

---

113 
Suvni to‘kish inshootlari kanallarda suv ko‘payib ketganda ortikcha suvni 
chiqarib tashlash yoki sug‘orish tarmog‘ini to‘liq bo‘shatish yoki sug‘orish 
tarmog‘ini to‘liq bo‘shatish uchun qo‘llaniladi. 
Tekis to‘siqli GTI uzoq vaqtlardan boshlab qo‘llab kelingan va ular xozirgi 
kunda ham keng tarqalgan. Shu bilan birga turli ko‘rinishlarga ega bo‘lgan 
to‘sqichlar ham qo‘llab kelinyapti. To‘sqichlarni tanlash asosan ularning asosiy
tavsifnomalari orqali amalga oshiriladi.
Avtomatlashtirilgan tizimlardagi to‘sqichlar mahsus rostlash xususiyatiga 
ega 
bo‘lishi 
va 
ekspluatatsiya 
sharoitlariga 
javob 
berishi 
kerak. 
Avtomatlashtirilgan to‘sqich eng avval yuqori ishonchlilikka ega bo‘lishi kerak. 
shu jumladan ular masofadan boshqariluvchi ko‘tarish mexanizmlari va 
telemexanik boshqaruv, telenazorat, teleo‘lchov vositalari bilan ta’minlashni zarur 
suvni xisobga olish uchun datchiklar va kontrol o‘lchov asboblari o‘rnatilishi 
kerak. 
GM tizimlarida 2 m/s gacha ish unumdorligiga ega bo‘lgan tekis to‘sqichlar 
keng tarqalgan. Lekin bunday to‘sqichlarni elektirlashgan ko‘tarma mexanizmlar 
bilan dispetcher boshqaruvi sharoitida qo‘llash ularni yetarli darajada ishonchli 
emasligini ko‘rsatadi. Buning sababi qurilishi montaj ishlarini olib borishda 
mexanizmlarga chetga chiqishlar yuzaga keladi. Bundan tashqari gazlarga turli 
suzuvchi predmetlar kirib qolishi xam ularga to‘xtab qolishiga olib kelishi 
mumkiin. 
Shunday qilib ish sharoitiga ko‘ra sirpanuvchi to‘sqichlar yuqori
ishonchlilikka ega emasligi ko‘rinadi. Ularning o‘rniga gildirakli to‘sqichlarni
qo‘llash mumkin lekin bu holda ularning gildiraklarini ifloslanishdan ximoya 
qilish zarur ularning tayyorlash xam murakkabrok bo‘lgani uchun qimmatroq 
turadi.