1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

a, b, v - differensiallovchi; g, d – integrallovchi 
chiqishiga sabab shuki, bu aloqaning ta’siri rostlovchi ta’sir yo‘nalishiga teskari 
yo‘nalgan. Rostlovchi ta’sir tizimning elementlari orqali rostlash ob’ektiga to‘g‘ri 
yo‘nalishda yuboriladi. Agar tizimning kirishiga yuborilayotgan teskari aloqaning 
ta’siri o‘zining ishorasi jihatidan topshiruvchi ta’sirning ishorasiga mos kelmasa, u 
holda bunday aloqa manfiy teskari aloqa deb ataladi.
Agar tizimning kirishiga yuborilayotgan teskari aloqaning ta’siri ishorasi 
jihatidan topshiruvchi ta’sirning ishorasiga mos kelsa, u holda bunday aloqa 
musbat teskari aloqa deb ataladi. 
ART ning ishiga barqaror rejimda ham, o‘tkinchi rejimda ham ta’sir 
ko‘rsatuvchi teskari aloqa bikr qattiq teskari aloqa deyiladi. Bu bog‘lanish ish 
rejimini tanlamaydi, balki tizimga har vaqt ta’sir etadi. 

---

40 
ART ning ishiga fakat o‘tkinchi jarayonda ta’sir ko‘rsatuvchi teskari 
bog‘lanish elastik teskari aloqa deb ataladi. Elastik teskari aloqalar ularning 
kirishiga uzatilgan ta’sirlarning ort-tirmasiga javob beradi (rejimni tanlaydi). Eng 
ko‘p ishlatiladigan elastik teskari aloqalarning sxemalari 2.4-rasmda keltirilgan. 
Ta’sirlarning hosilalariga javob beruvchi elastik bog‘lanishlar differensiallovchi, 
ta’sirlardan olingan integ-rallarga javob beruvchilari esa integrallovchi elastik 
aloqalar deyiladi. 
2.5- rasm. Avtomatik rostlashni eng oddiy tizimining sxemasi: 
1-rostlash ob’ekti; 2 - asosiy teskari bog‘lanish elementi, 3- taqqoslash elementi; 
4- kuchaytirgich; 5- ijro mexanizmi; 6- mahalliy teskari bog‘lanish elementi 
(korrektlovchi element). 
Agar avtomatik rostlash tizimida tizimning chiqishi uning kirishi bilan 
biriksa, u holda bunday teskari aloqa asosiy teskari aloka deb ataladi. Asosiy 
teskari alokalardan tashqari, mahalliy teskari aloqalar xam keng ko‘lamda 
qo‘llaniladi; bular xam bikr va elastik bo‘ladi va ayrim
elementlarning chiqishi bilan kirishini birlashtirib, ayrim elementlarning rostlanish 
xususiyatlarini yaxshilash uchun xizmat qiladi.
Ko‘pincha, bunday aloqalar korrektlovchi deb ham ataladi, chunki ular 
alohida elementlarning yoki elementlar guruhining ishini to‘g‘rilaydi. Ko‘pchilik 
rostlash tizimlari uchun tipik bo‘lgan elementlar bilan jihozlangan avtomatik 
rostlash tizimining sxemasi 2.5-rasmda keltirilgan. 

---

41 
Ba’zi rostlash tizimlarida elementlarning bir qismi (masalan, bevosita 
rostlash tizimlarida kuchaytirgichlar yoki to‘g‘rilovchi elementlar) yo bo‘lmasligi, 
yohud bir elementning o‘zida konstruktiv birlashtirilgan bo‘lishi mumkin.