1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

1. Oddiy kunlarda sotish hajmini aniqlash
: 
Ko‘rsatkich Miqdori 
O‘lchov 
birligi 
Belgilanishi 
Hisoblash 
formulasi 
Izoh 
Sotish hajmi 
(bir kunda) 
V
sale
(day) 
Monitoring 
asosida 
aniqlanadi 
Oddiy matematik hisob-kitoblar asosida oylik/yillik sotish hajmini aniqlash 
mumkin:
Ko‘rsatkich 
Miqdori 
O‘lchov 
birligi 
Belgilanishi 
Hisoblash 
formulasi 
Izoh 
Sotish hajmi (bir 
oyda) 
V
sale
(month) 
V
sale
(day)×30 
Sotish hajmi (bir 
yilda) 
V
sale
(year) 
V
sale
(month)×12 
 
2. Har bir mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan foyda miqdorini aniqlash.
Ko‘pchilik hollarda firmalar tomonidan sotuv hajmida foydaning miqdori 
to‘g‘risidagi ma’lumotlar tijorat siri sifatida berilmaydi. Biroq bu bizning hisob 
kitoblarimiz uchun foyda miqdori zaruriy ko‘rsatkich (constanta) hisoblanadi:
Ko‘rsatkich 
Miqdori 
O‘lchov 
birligi 
Belgilanishi 
Hisoblash 
formulasi 
Izoh 
Bir birlikka 
to‘g‘ri keladigan 
foyda 
so‘m 
In
c
Tannarx tahlili 
asosida 
aniqlanadi 

---

117 
Bir birlikka to‘g‘ri keladigan foydadan kelib chiqib kunlik /oylik/ yillik foyda 
miqdorini aniqlash:
Ko‘rsatkich Miqdori 
O‘lchov 
birligi 
Belgilanishi 
Hisoblash 
formulasi 
Izoh 
1 kunlik 
foyda 
so‘m 
In
c 
(day) 
IN
c
× V
sale
(day) 
1 oylik foyda 
so‘m 
Inc (month) 
IN
c
× V
sale
(month) 
Yillik foyda 
so‘m 
Inc(year) 
IN
c
× V
sale
(year) 
4. O‘tkazilgan promo-aksiyalar davomida sotish xajmini yuqoridagi hisob-
kitoblarga muvofiq aniqlaymiz:
Ko‘rsatkich Miqdori 
O‘lchov 
birligi 
Belgilanishi 
Hisoblash 
formulasi 
Izoh 
Sotish hajmi 1-
promo-kun 
V
sale 
(PromoDay) 
V
sale 
(Promo) 
×day 
Promo-aksiya 
natijasiga ko‘ra 
aniqlanadi 
 
5. Promo-aksiya davridagi foyda miqdorini aniqlash:
Ko‘rsatkich 
Miqdori 
O‘lchov 
birligi 
Belgilanishi 
Hisoblash 
formulasi 
Izoh 
1 promo-kun 
foydasi 
so‘m 
Inc
(PromoDay) 
Vsale (PromoDay) 
× Inc 
 
6. Yil davomida amalga oshirilgan sotish hajmini aniqlash. 
Bunda yillik 
sotuv hajmiga o‘tkazilgan promo-kunlardagi sotuv xajmi va oddiy kunlardagi sotuv 
hajmi o‘rtasidagi farq qo‘shiladi) 
Ko‘rsatkich 
Miqdori 
O‘lchov 
birligi 
Belgilanishi 
Hisoblash 
formulasi 
Izoh 
Oddiy kunlardagi 
sotuv hajmi+promo 
(1 yilda) 
V
sale 
(PromoYear) 
V
sale
(Promo) + 
V
sale
(year) -
V
sale
(day) × day 
Foyda miqdori:
Ko‘rsatkich 
Miqdori 
O‘lchov 
birligi 
Belgilanishi 
Hisoblash 
formulasi 
Izoh 
Yillik foyda 
Inc
(PromoYear) 
V
sale
(PromoYear) × 
Inc 
Qo‘shimcha foyda
:
Ko‘rsatkich 
Miqdori 
O‘lchov 
birligi 
Belgilanishi 
Hisoblash 
formulasi 
Izoh 
Promo-aksiya 
davomida 
olingan 
qo‘shimcha 
daromad 
So‘m 
AdInc 
(PromoYear) 
Inc(PromoYear) - 
Inc(year) 

---

118 
 
7. O‘tkazilgan promo-aksiyalar samaradorligini aniqlash 
Ko‘rsatkich 
Miqdori 
O‘lchov 
birligi 
Belgilanishi 
Hisoblash 
formulasi 
Izoh 
Bitta haridor 
tomonidan 
amalga 
oshirilgan 
haridlar 
miqdori (oy 
davomida) 
V
sale
Pers (month) 
Marketolog 
yoki sotuvchi 
tomonidan 
tadqiqotlar 
davomida 
aniqlanadi 
Bitta haridor 
tomonidan yil 
davomida 
amalga 
oshirilgan 
o‘rtacha 
haridlar soni
 
V
sale
Pers (year) 
V
sale
Pers 
(month) × 12 
 
Bitta haridor tomonidan kelgan foyda miqdori: 
Ko‘rsatkich 
Miqdori 
O‘lchov 
birligi 
Belgilanishi 
Hisoblash 
formulasi 
Izoh 
Bitta haridor 
tomonidan 
kelgan foyda 
So‘m 
IncPers(month) 
PersV
sale
(year) × 
Inc 
Narx 
o‘zgarmas 
deb olinadi 
yoki tegishli 
indeksatsiya 
qilinadi 
 
8. Promo-aksiya statistikasini hisoblab chiqarish
( masalan promo-aksiya har 
kuni 4 soat davom etadi, bunda har bir mijozga 5 minut vaqt sarflansa bir soatda 60/5 
min.=12ta. Bir kunda 12×4=48 ta.)
Ko‘rsatkich 
Miqdori 
O‘lchov 
birligi 
Belgilanishi 
Hisoblash 
formulasi 
Izoh 
Promo-aksiyada qatnashgan 
lar soni 
Nafar 
Q
pers
(PromoDay) 
promo-aksiya davomida 
ishtirok etganlar soni 
nafar 
Q
pers 
(Promo) 
Q
pers
(PromoDay) 
× day 
 
9. “Konvertatsiyalangan iste’molchilarni aniqlash. 
Konvertatsiyalangan 
iste’molchi–promo-aksiyada ishtirok etib tovar harid qilgan va kelgusida yana harid 
qiluvchi iste’molchilardir. Takroriy harid qilishga narx, sifat, raqobat va boshqa 
omillar ta’sir ko‘rsatadi. Iste’molchilarni tahlil qilishda biz promo-aksiyada 
qatnashgan, lekin tovar haridini amalga oshirmagan iste’molchilarni va buning 
sabablarini aniqlashimiz juda muhim. Buning asosiy sabablari quyidagilar:
–
 
sifatning pastligi.
–
 
narxning oshirib yuborilganligi (asosan o‘rta va quyi narx segmentidagi 
tovarlar uchun).

---

119 
–
 
ishlab chiqaruvchi yoki yetkazib beruvchi firmaning salbiy nomi.
–
 
ushbu tovar guruhi bo‘yicha mukammal tanlov imkoniyatining mavjudligi 
(o‘xshash tovarlarning ko‘pligi raqobat kurashini kuchaytiradi).
–
 
tovar va xizmatlarning iste’molchilar nufuziga mos kelmasligi.
–
 
mahsulot to‘g‘risida ma’lumotlarning yetarli emasligi (reklamaning sustligi).
–
 
iste’molchilarning tovar afzalligi haqida bilmasligi. 
Iste’molchilarning konvertatsiyalanishiga quyidagi omillar ijobiy ta’sir ko‘rsatadi:
–
 
ishlab chiqaruvchi firma va kompaniyalar odatda parallel tovar gurug‘lari va 
kategoriyalarini ishlab chiqaradilar (masalan, “pivo” va spirtli ichimliklar, salqin 
ichimliklar va ularni iste’mol qilish uchun maxsus idishlar)
–
 
firma mahsulotlarining yangi tovar kategoriyasini yarata olishligi (masalan, 
red bull bir vaqtning o‘zida alkogolsiz va quvvat beruvchi ichimlik hisoblanadi, 
solpadein – yo‘talga qarshi va og‘iz bo‘shlig‘ini xushbo‘ylashtiruvchi dori vositasi).
–
 
maqsadli auditoriyaning ijtimoiy-demografik va psixografik kartasining 
mukammalligi.
Bugungi kunda faoliyat yuritayotgan mashhur brendlar masalan, Procter & 
Gamble, Unilever, Coca-Cola va boshqalar o‘z mahsulotlarini portfel shaklda ishlab 
chiqaradi va sotadi. Shu bois ularda konvertatsiyalangan iste’molchilar ulushi doimo 
ko‘pchilikni tashkil etadi. 
Yuqoridagi hisob-kitob ishlaridan foydalangan xolda takroriy harid qilgan 
iste’molchilarni quyidagi jadvalga muvofiq, guruhlarga ajratishimiz mumkin:
Promo-aksiyaning 1-kunida ishtirok etganlar 
1-guruh 
Promo-aksiyaning 2-kunida ishtirok etganlar 
2-guruh 
Promo-aksiyaning 3-kunida ishtirok etganlar 
3-guruh 
Promo-aksiyaning 4-kunida ishtirok etganlar 
4-guruh 
Promo-aksiyaning 5-kunida ishtirok etganlar 
5-guruh 
Masalan o‘tkazilgan promo-aksiya davomida kuniga 48 ta mijoz jalb etilgan. Ushbu 
kunlar davomida ularning harid qilganlar soni quyidagicha: