1 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Termoterapiya usuli 
in vivo 
sharoitida ham, 
in vitro
sharoitida ham olib 
boriladi va bu usul qizdirilgan quruq havo yordamida ishlov berishga asos-
lanadi. Termoterapiya usuli bilan o‗simlikni viruslardan tozalashning mexaniz-
mi to‗g‗risida turli xil fikrlar mavjud. Ushbu fikrlardan biri – yuqori haroratda 
virusning nuklein kislotalari qobig‗i buziladi deb ko‗rsatadi. Yana bir taxminga 
ko‗ra yuqori haroratda metabolizm jarayoni virusning o‗simlik hujayrasiga 
ta‘sirini susaytiradi. Yuqori haroratda virus qismlari degradatsiyaga uchraydi 
va natijada virus hujayrasida kechuvchi sintez jarayonlari susayadi. Termo-
terapiya usuli bilan o‗simlikni sog‗lomlashtirishda o‗simlik maxsus termoka-
meraga joylashtiriladi va birinchi qafta davomida 25-37
о
С haroratda ushlanadi. 
So‗ngra har kuni haroratni 2 gradusga oshirib boriladi. Qolgan barcha jarayon-
lar optimal sharoitda, ya‘ni yorug‗lik darajasi, havoning namligi, ma‘lum bir 
kun uzunligi kabi qulayliklar yaratilgan holatda bajariladi. Termostat jarayoni 
bevosita virus turi, uning issiqlikka chidamlilik darajasini hisobga olgan 
holatda boshqariladi. Chinnigul o‗simligi uchun 10-12 haftalik isitish davri 
yetarli bo‗lsa, xrizantema o‗simligi uchun bu davr 12 haftadan ortadi.
Chinnigul, freziya kabi o‗simliklarda viruslardan sog‗lomlashtirish jara-
yonida harorat oshirilishi 
in vitro
sharoitida o‗simlikda morfogenez jarayoniga 
ham ijobiy ta‘sir ko‗rsatadi. Yuqori harorat ta‘sirida ko‗payish koeffitsiyenti 
50- 60% ga ortadi, shuningdek harorat oshirilishi probirkada o‗stirilgan o‗sim-
likning tuproq sharoitiga moslashishiga kam ijobiy ta‘sir ko‗rsatadi va virussiz 
o‗simlik yaratish imkoni ortadi.
O‗simlikni sog‗lomlashtirishning boshqa bir usuli bu – 
xemoterapiya 
hisoblanadi. Bu usul 
in vivo 
va
in vitro
sharoitlarida issiq yoki quruq havoni 
qo‗llashga asoslangan. Yuqori haroratda viruslarning zarrachalariga yoki ular-
ning RNKsiga va oqsil qobiqlari orqali ta‘sir qilinadi. Bu hol virus zarracha-
larining zararlash qobilyatining yo‗qolishiga sabab bo‗ladi. Ozuqa muhitida 
o‗stirilgan apikal meristema materialiga virozol preparatining 20-50 mg/l 
konsentratsiyada qo‗shiladi. Bu modda virusga qarshi keng diapazonda ta‘sir 
ko‗rsatish xususiyatiga ega. Undan foydalanish natijasida virussiz o‗simliklar 
miqdori 40% dan 80-100 % gacha ortadi. Xulosa o‗rnida shuni aytish mumkin-
ki, kelgusida hujayra va to‗qimalarni o‗stirishga sohasida erishilgan yutuqlar, 
viruslarga chidamli o‗simliklarni yaratish sohasida qilingan kashfiyotlar, yara-
tilayotgan navlarning seletsion davrini qisqartirish sohasida qilingan ishlarning 
bachasi qiyin ko‗payuvchi o‗simliklarni ko‗paytirish imkonini beradi. 

---