|
©
Hayitov Ilhom Yuldoshevich.
3
SO„Z BOSHI
Bugungi kundagi fan-texnika taraqqiyoti jamiyatimizdagi o‗zgarishlarning
jadallashishiga, jamiyat hayotida yangiliklarning kirib kelishiga sabab bo‗lmoqda.
Ta‘lim-tarbiyaning maqsadi ijtimoiy jamiyat taraqqiyoti, uning rivojlanish
yo‗nalishi, ijtimoiy munosabatlar mazmunidan kelib chiqib belgilanadi. Bugungi
kunda O‗zbekiston Respublikasida tashkil etilgan ta‘lim-tarbiyaning asosiy
maqsadi komil insonni tarbiyalab voyaga yetkazishdan iborat.
O‗zbekiston Respublikasi Mustaqilligining dastlabki yillaridayoq ta‘lim
sohasiga alohida e‘tibor berildi. Jamiyatda ta‘lim ustuvor deb e‘lon qilindi.
Jamiyatda ta‘limni rivojlantirish uchun turli islohotlar o‗tkazilmoqda. ―Ta‘lim
to‗g‗risida‖gi Qonun va ―Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi‖ ta‘lim sohasidagi
islohotlarni amalga oshirish dasturi bo‗lib xizmat qilmoqda va unda ta‘lim
sohasida amalga oshiriladigan ishlarning maqsadi, vazifalari va yo‗nalishlarini
belgilab berilgan. Bu vazifalarni amalga oshirish, avvalo o‗qituvchiga, uning
bilimi va kasb mahoratining shakllanganlik darajasiga bog‗liq. O‗qituvchi
zimmasiga yuklatilgan vazifalarni nechog‗lik vijdon, aql va kasb mahorat bilan
bajarishi jamiyat kelajagini ta‘minlovchi muhim omildir.
Bunday tezkor o‗zgarishlar va texnologiyalarning kirib kelishi, texnik va
texnologik tadqiqotlarni kuzatish hamda uzluksiz ta‘limda joriy etishni talab
etadi. Ta‘lim jarayoni jamiyat taraqqiyotining ijtimoiy omili sifatida faoliyat
ko‗rsatib, jamiyatning barcha sohalarini o‗zgarishi va rivojlanishiga olib keladi.
Shunday ekan keyingi 15-20 yil ichida fan dasturlariga yangi o‗quv
kurslarining qo‗shilishi buning yaqqol misolidir. Shu jumladan biotexnologiya
fani ham 1994-1995 yillarda O‗zbekiston Respublikasining tegishli oliy o‗quv
yurtlarida o‗quv fani sifatida kiritildi va o‗qitila boshlandi. Bu fan biologiya
bo‗limining yangi bir yo‗nalishi bo‗lib, asosan botanika, zoologiya, fiziologiya,
genetika, mikrobiologiya fanlarining rivojlanishi asosida vujudga keldi.
Biotexnologiya o‗quv kursi talabalarga biologik jarayonlardan foydalanib
sanoatda mahsulotlar ishlab chiqarish usullarini o‗rgatadi. Bunga misol qilib
turli xil achitqilar asosida pivo, vino, shampan vinosi, spirt, qatiq, qimiz,
pishloq, non mahsulotlari ishlab chiqarishni misol qilib olishimiz mumkin. Bu
usullar biotexnologiyaning an‘anaviy usullariga kirsada, lekin bu usullar yangi
zamonaviy biotexnologiyaning rivojlanishiga olib keldi. Bugungi kunga kelib
zamonaviy biotexnologik usullar asosida mikroor-ganizmlar, o‗simliklar va
hattoki hayvonlarning klonlari yaratilmoqda. Gen muhandisligi usullari yor-
damida ularning transgen formalari yaratilmoqda va ulardan transplantatsion
jarayonlarda foydalanilmoqda. Hozirgi kunda tibbiyot sanoatida, mikroor-
ganizmlar, hayvonlar va o‗simliklarning hujayralaridan o‗stirish hamda klon-
4
lash sohalarida katta ishlar olib borilmoqda. Bu ma‘lumotlar to‗g‗risida
O‗zbekistonda biotexnologiya fanining rivojlanishiga bosh bo‗lgan O‗zbekis-
ton Milliy Universitetida birinchi bor biotexnologiya kafedrasini ochgan olim,
b.f.d., professor M.M.Raximov va shu sohaning rivojlanishiga hissa qo‗shgan
olimlarimizdan
Q.Davronov, N.A Xujamshukurov, X.A Berdiqulov,
R.Shoyaqubovlarning yozgan maqolalarida, o‗quv uslubiy qo‗llanmalarida,
monografiyalarida yaxshi tushunchalar berilgan.
O‗simlik hujayrasini o‗stirish jarayoni hayvon hujayrasini o‗stirish
jarayoniga nisbatan oson. O‗simlik hujayralarini ekish uchun 22-27
0
С haro-
ratda, qorong‗i yoki yorug‗ joyda saqlanadi. O‗simlik hujayrasini o‗stirish
uchun qo‗llaniladigan ozuqa muhitining tarkibi juda murakkab bo‗lmasdan uni
uy sharoitida tayyorlash ham mumkin. Bunda hujayralarni agar-agar va krax-
mal asosida tayyorlangan qattiq ozuqa muhitida (bu usul ozuqa muhitlari mav-
zusida to‗liq yoritilgan) yoki filtr qog‗ozi hamda paxta ko‗prikchalari asosida
tayyorlangan suyuq ozuqa muhitida ham o‗stirish mumkin.
Shuning uchun biz, ushbu o‗kuv-uslubiy qo‗llanmamizni ―Yuksak o‗sim-
liklar hujayralarini o‗stirish‖ga bag‗ishladik. Botanika darsliklaridan bizga
ma‘lumki, ko‗pgina o‗simliklar tol, terak, tok, anor, anjir kabi o‗simliklar
qalamchalaridan ko‗paysa, nok, murut kabi o‗simliklar vegetativ usulda ildizi-
dan ko‗payadi. Bunday ko‗paytirilgan o‗simliklar aynan ota-ona organizm
o‗simliklariga o‗xshash bo‗ladi. Lekin bu kabi o‗simliklar urug‗idan ko‗pay-
tirilganda esa aynan ota-ona organizmiga o‗xshamasdan balki o‗zlarining yov-
voyi ajdodlarini belgi va xususiyatlarini takrorlaydi. Tabiatda vegetativ ko‗pay-
maydigan o‗simliklarni ko‗paytirish bir oz qiyinchiliklar tug‗diradi, shuning
uchun ular turli xil usullar asosida payvand qilinadi. Zamonaviy biotexnologiya
bu qiyinchiliklarning barchasiga barham berdi. Biz quyida bu usullarni qisman
bo‗lsada, yoritishga harakat qildik. Ushbu o‗quv-uslubiy qo‗llanma O‗zbekis-
ton Respublikasi Oliy va O‗rta maxsus ta‘lim vazirligi tomonidan, 5420100-
biologiya bakalavriyat yo‗nalishi talabalari uchun Biotexnologiya asoslari
fanidan tasdiqlagan o‗quv dasturining «O‗simlik hujayralari muhandisligi»
bo‗limiga asosan mos ravishda yozildi.
Ushbu o‗quv-uslubiy qo‗llanmani tayyorlashda o‗zlarining qimmatli
maslahatlarini bergan professor Q.D. Davronovga va dotsent B.E. Xo‗jamqu-
lovga muallif o‗z minnatdorchiligini bildiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
