1 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti

68 
 
7-rasm. Mavjud 
meristemani faollashtirish 
asosida o„simlikni 
ko„paytirish uslubi 
(A.R.Rodin va 
YE.A.Kalashnikovlar 
tomonidan 1993 yilda
taklif qilingan uslub). 
1–uchki qismdagi 
meristemani chilpib tashlash; 
2–sitokininlarni muhitga 
qo‗shish (gormonsiz muhit – 
tarkibida gormon bo‗lmagan 
muhit, S – sitokinin,
A – auksin). 
Bu ikki yo‗l bilan amalga oshiriladi: 1) garmonsiz muhitda in vitro sha-
roitida o‗simlik poyasi uchki qismida joylashgan meristema chilpib tashlanadi 
va natijada mikroo‗simta vujudga keladi;
2) ozuqa muhiti tarkibiga sitokinin tipida ta‘sir ko‗rsatuvchi, ya‘ni turli 
xil o‗simtalar vujudga kelishida ijobiy ta‘sirga ega moddalarni qo‗shish. Sito-
kinin sifatida 6-benzilaminopurin (BAP) yoki 6-furfuril aminopurin (kinetin) 
va zeatin kabi moddalar qo‗llaniladi. 
Ushbu usulda olingan o‗simtalar birlamchi eksplanta tarkibidan ajratib 
olinadi va alohida holatda qo‗ltiqda joylashgan o‗simtalar proliferatsiya ta‘siri-
da yangi, yuqori tartibdagi o‗simtalar vujudga kelishini ta‘minlovchi moddalar 
mavjud bo‗lgan ozuqa muhitiga solinadi.
Ba‘zida eksplanta sifatida o‗simlik poyasi uchki yoki bo‗g‗im qo‗ltiq-
larida joylashgan kurtaklar o‗simtadan ajratib olinadi va tarkibida sitokininlar 
mavjud bo‗lgan ozuqa muhitiga joylashtiriladi.Hosil bo‗layotgan o‗simtalar 
kerak bo‗lgan holda chilpinadi, yangi ozuqa muhitiga ko‗chiriladi. Ma‘lum 
vaqt davomidan so‗ng ozuqa muhiti tarkibiga auksinlar qo‗shiladi, bunda 
o‗simtalar rivoji in vitro sharoitida tezlashadi (8-rasm), keyin esa ular olinib, 
tuproqqa o‗tqaziladi. O‗simtalar tuproqqa o‗tkazilganda ularning yaxshi tutib 
ketishi maqsadida qulay sharoit yaratiladi (9 rasm). 
Hozirgi vaqtda bu usul qishloq xo‗jaligida texnika ekinlari, shuningdek 
poliz, bog‗dorchilik ekinlarini o‗stirish bilan bir qatorda gulchilik sohasida 
chinnigul (10-rasm) gullarini ko‗paytirishda ham qo‗llaniladi. Kartoshkani 
ko‗paytirish kabi bir qator jarayonlarda klon tarzida ko‗paytirish usuli sanoat 
KO‘PAYIS
H