1. Олти бўғинли механимзни лойихалаш

Tezliklar rejasi – bu absolyut, nisbiy va relyativ tezlik vektorlarda aniq masshtablarda qurilgan kupburchak. Buning yordamida mexanizmda oniy chiziqli va burchakli tezliklar berilgan holatlar uchun aniqlanadi (huddi shunday uzatishlar nisbatan ham topiladi, bu tug’rida keyinroq gaplashamiz). Bu kupburchakda absolyut tezlik vektorlar tezlik rejasining qutbidan tashqariga qarab yunalgan buladi, nisbiy tezlik vektorlari esa, absolyut tezlik vektorlarining oxirlarini birlashtiruvchi vektorlardir.

1.3.2. Олти бўғинли механизмнинг тезлик режасини қуриш

6.3-rаsmdа mаsshtаbdа оlti bo`g`inli yassi mехаnizmning kinеmаtik sхеmаsi tаqdim etilgаn. О₁А krivоship dоimiy ω₁ dоimiy burchаk tеzligi bilаn hаrаkаtlаnishi mа`lum bo`lsа, mехаnizmning bеrilgаn hоlаtidаgi uning tеzliklаri rеjаsini qurish tаlаb etilаdi.

6.3-rаsm. Олти бўғинли кривошип – ползунли механизм харакат режаси

А nuqtаsi tеzligini аniqlаymiz, m/s:

bu еrdа: l_ОА – krivоship uzunligi, м.

– yetaklovchi zvenoning burchak tezligi, rad/s

B nuqtаsi tеzligini аniqlаsh uchun (u АB bo`g`inigа tеgishli bo`lgаnidа) АB bo`g`ini yassi pаrаllеl hаrаkаtini А nuqtаsi bilаn birgа ilgаrilаmа hаrаkаtgа hаmdа, А nuqtаsi аtrоfidаgi аylаnmа hаrаkаtgа bo`lаmiz (аjrаtаmiz). Bu hоldа, nаzаriy mехаnikаdаn mа`lumki tekis parallel харакат teoremasidan foydalanib quyidagi vector tenglamani hosil qilamiz:

͞v_B=͞v_A+͞v_AB

Bu yerda: V_AB – AB zvenoning nisbiy tezligiga bo’lib, uning qiymati noma’lum, yo’nalishi esa AB zvenoga perpendkulyar yo’nalgan bo’ladi.

V_B – B nuqtaning absalyu ttezligi bo’lib, yo’nalishi OX₁ o’qiga parallel yo’naladi.

Ushbu noma’lumlarni aniqlash uchun tezlik rejasidan foydalaniladi. Buning uchun тezlik масштаб коэффициентини аниқлаш lozim.

Tеzliklаr масштаб коэффициентини аniqlаymiz, m·s^-1/mm:

, m·s^-1/mm;

bu yerda : - ixtiyoriy kesma uzunligi, mm.

= 70 ÷ 80 мм gа tеng qilib олиш тавсия этилади, аmmо qiymаtini yaхlit sоn yoki оddiy o`nlik kаsr 0,01; 0,02; 0,5 vа h.k. bo`lib chiqаdigаn tаrzdа qаbul qilish tаvsiya etilаdi

Tezlik rejasini qurish ketma-ketligi.

“P” nuqta орқали yetaklovchi zveno burchak tezligi yo’nalishiдa пермендикуляр nur chiziq o’tkailadi. O’tkazilgan nur chiziqga qabul qilingan (рa) кесмани joylashtirib “a” nuqtani hosil qilamiz. Ushbu kesma V_A vektorni ifodalaydi.

Vector tenglamadagi V_AB vektorni rejasida ifodalash uchun “a” nuqta orqali mehanizmning AB звеносига perpendikulyar to’g’richiziq o’tkaziladi.

Vektorlarning qo’shish teoremasidan foydalanamiz. Demak, “B” nuqtaning tezligi OX₁ o’qi бўйлаб харакатланганлиги сабабли, тезлик режасидаги “P” нуқта орқали OX₁ ўқига parallel to’g’ri chiziq o’tkaziladi. Natijada yuqoridagi ўтказилган to’g’richiziqlar kesish natijasiga “b”nuqta hosil bo’ladi.

Tezliklar rejasida esa uchburchak hosil bo’lib, (6.4-rasm) uchburchak tomonlari noma’lum vectorларни ifodalaydi. Vektorlarning son qiymati quyidagig ateng bo’ladi.

V_B=(Pb)*µ_V ; m/s.

V_AB= (ab)*µ_V ; m/s.

Mehanizmning C nuqtadagi tezligi аниқлаш учун қуйидаги вектор тенгламани хосил қиламиз:

͞v= ͞v_A+͞v_AC

Bu yerda: ͞v_AC – AC zvenoning nisbiy tezligi. Ушбу векторни сон qiymati noma'лum, yo'нalishи esa AC zvenoga perpendikulyar yo'nalgan бўлади.

͞v_C – C nuqtanin gabsalyut tezligiga. Ushbu tezlikning son qiymatinoma’lum, yo’nalishiesa OY₁ o’qiga parallel yo’naladi.

Tezlik rejasidaги “a” nuqta orqali mehanizmning AC звеносига perpendikulya rto’g’richiziq o’tkaziladi. Ushbu to’g’ri chiziq V_AC tezlikni ifodalaydi. C nuqtaning tezligi OY₁ o’qiga parallel yo’nalganligi sababli, tezliklar rejasidagi “P” nuqta orqali OY₁o’qiga parallel to’g’ri chiziq o’tkaziladi.

Natijada тезликлар режасида uchburchak (6.4-расм) hosil bo’ladi. Uchburchak tomonlari noma’lum tezliklarni ifodalaydi. Ushbu noma’lumlarning son qiymati quyidagиcha aniqlanadi:

͞v_C=(PC)*µ_V ; m/s

v͞_AC=(ac)*µ_V ; m/s

Mehanizmning zvenolarining burchak tezliklarini aniqlash.

- етакловчи звенонинг бурчак тезлиги, rad/s;

rad/s

; rad/s

га тенг бўлади, chunki 3-звено polzuн to’g’ri chiziq bo’yicha harakatlanadi.

; rad/s

га тенг бўлади, chunki 5-звено polzuн to’g’ri chiziq bo’yicha harakatlanadi.

Formulalarda keltirilgan l_AB va l_AC zvenolarнинг хақиқий узунлик ўлчамлари бўлиб, metrlarda berilishi lozim.

6.4-rasm

Механизм звеноларининг оғирлик марказларининг тезликларини аниқлаш:

, m/s ;

, m/s;

, m/s;

, m/s;

, m/s;

1.4. Олти бўғинли механизмнинг кривошип - ползунли мexanizm zvenosi nuqtasini tezlanish rejasini qurish. (mashq – 4 soat)