1. Nematodalar, ya'ni haqiqiy to'garak chuval-changlar (nematoda) sinfi

Chorva mollar gongilonemasi. Chorva mollar gongilonemasi (Gongylonema pulchrum) ko’pchilik uy va yovvoyi sutemizuvchilarda, jumladan, qo’y, echki, qoramol, tuya, ot, quyon, cho’chqa va boshqa hayvonlarda parazitlik qiladi. Gongilonema ba’zan odamlarda ham parazitlik qilishi kuzatilgan.
Gongilonema ingichka uzun nematoda bo’lib, tanasining uzunligi erkaklarida 30-62 mm, urg’onchilarida esa 14,5-44 mm gacha boradi. Tanasining bosh qismida dumaloq yoki ovalsimon shaklida do’mboqchalari bo’lib, ular tanasining uzunasiga qarab 4 ta qatorga joylashgan. Uncha katta bo’lmagan og’iz teshigi qorin va elka tomoniga biroz cho’zilgan bo’lib, ikki tomonida «labsimon» o’simtasi bo’ladi. Og’iz atrofida hammasi bo’lib 6 ta so’rg’ichi joylashgan bo’ladi.
Gongilonema biogelmint. Uning oraliq xo’jayini hasharotlardan, asosan qo’ng’izlar turkumining plastinka mo’ylovli qo’ng’izlar oilasi vakillari hisoblanadi. Bu gelmintning urg’ochisi tuxum qo’yadi (65-rasm). Tuxumni oraliq xo’jayinlari-plastinka mo’ylovli qo’ng’izlar vakillari yutib yuborgach, yutilgan tuxum ichidan lichinka chiqadi va qo’ng’izning tana bo’shlig’ida rivojlanadi. O’rta hisobda 1 oydan keyin gongilonema lichinkasi rivojlanishining III bosqichiga o’tib, yuqumli holatga keladi va maxsus biriktiruvchi to’qimadon tashkil topgan kapsulaga (qobiqqa) o’raladi. Asosiy xo’jayinlari-sigir, qo’y, echki, tuya va boshqa sutemizuvchilar gelmint lichinkasi bilan zararlangan oraliq xo’jayinlarni (qo’ng’izlarni) ovqat bilan birga yutib yuboradi va asosiy xo’jayilari organizmiga tushgan gelmint lichinkalari 56-60 kunda jinsiy voyaga etadi. Demak, gongilonema lichinkalari bilan zararlangan go’ngxo’r qo’ng’izlarni ovqat yoki suv bilan yutib yuborish natijasida chorva mollari bu parazitlarni lichinkalarini o’zlariga yuqtiradi. Chorva molllari asosan yaylovda o’tlash jarayonida bu gelmintni o’zlariga yuqtiradi.
Tadqiqotlardan ma’lum bo’lishicha, Respublikamizda go’ngxo’r qo’ng’izlardan Aphodius, Geotrupes, Gmnopleurus, Chironitis onitos, Scarabeus va boshqa avlodlarga mansub bo’lgan 35 ga yaqin tur qo’ng’izlar gongilonema lichinkalari bilan zararlanishi mumkin. Olib borilgan tadqiqot ishlarining natijasiga ko’ra, yuqorida ko’rsatib o’tilgan qo’ng’izlarning gongilonema lichinkalari bilan zararlanishi respublikamizning turli mintaqalarida 2,1 % dan 61 % gacha boradi. Gongilonema qishloq xo’jalik hayvonlarida parazitlik qilib, ularga gongilonemoz kasalligini keltirib chiqaradi. Gongilonemalar qizilo’ngach va tomoqning shilliq qavatida-epiteliysida ariqchalar hosil qiladi. Hayvon kuchsizroq zararlangan bo’lsa, qizilo’ngachning shilliq qavatida joylashib olgan va ilon iziga o’xshash yo’llar hosil qilgan parazitni ko’rish mumkin. Hayvon kuchli zararlanganda shilliq qavat qalinlashadi va dag’allashib ko’p shilliq bilan qoplangan bo’ladi. Bunday o’zgarishlar