1. Nematodalar, ya'ni haqiqiy to'garak chuval-changlar (nematoda) sinfi

73-rasm. O’rdak polimorfi (Polymorphus magnus) ning rivojlanish sikli sxemasi: A-asosiy xo’jayini-o’rdaklar, B-oraliq xo’jayini yonsuzarlar: 1-o’rdak ichidagi jinsiy yetilgan parazit, 2-tashqi muhitga chiqqan parazit tuxumi, 3-yonsuzarlardagi parazit lichinkasi-akantella.
Baliqlarda parazitlik qiluvchi tikanhoshiilarning oraliq xo’jayinlari, asosan mayda qisqichbaqasimoniar - Gammarus pulex hisoblanadi.
Tikanboshli chuvalchanglardan Polymorphus va Filicollis urug’larining vakillari o’rdak, g’oz va boshqa suv qushlarming ichagida parazitlik qilib, ularga katta ziyon yetkazadi (73-rasm).
O’rdaklarda polimorfuslardan - Polymorphus magnus va Polymorphus minutus
turlari parazitlik qiladi. Birinchi turi, asosan, o’rdaklarning ingichka ichagida, ik-kinchi turi esa yo’g’on ichagida parazitlik qiladi. Ularning tanasi urchuqsimon, uzun-ligi 9,2-14,7 mm atrofida. Oraliq xo’jayinlari yonlab suzar qisqichbatjasimonlar -Gammarus lacustris va Gammarus pulex hisoblanadi. O’rdak polimorfoziga qarshi bitionol, filiksan va uglerod tetraxlorid ishlatiladi.
Fiiikollis urug’idan Filicollis anatus o’rdak, g’oz va boshqa suv hamda botqoqliklarda yashovchi qushlarning ingichka ichagida parazdtlik qiladi. Parazitning uzunligi 6-25 mm atrofida bo’ladi. Oraliq xo’jayini qisqichbaqasimonlardaii - suv xo’tigi (Asellus aquoticus) hlsoblanadi.
TIRIK HAYVONLARNI GELMINTLAR BILAN ZARARLANLIGINI ANIQLASH VA LABORATORIYADA TEKSHIRISH USULLARI

Qonni gelmintlarga tekshirish. Qonda Filyariata kenja turkumiga oid nematodlarning lichinkalari - mikrofilyariylarni uchratish mumkin. Ular quyuq qon tomchisida ham bo`ladi. Buning uchun hayvon qulog`idan bir tomchi qon olib, buyum oynasiga tomiziladi va usti qoplag`ich oyna bilan yopiladi, so`ng mikroskopda tekshiriladi. Mikrofilyariylar harakatchan bo`ladi, shuning uchun ham ularni topish oson. Agarda juda quyuq qon tomchisida mikrofilyariylar tezda ko`rinmasa, u vaqtda qondagi shaklli elementlarning turtilib harakatlanishidan sezish mumkin.

Ikkinchi, birmuncha murakkabroq usul ham bor. Fibrinsizlantirilgan qondan tayyorlangan quyuq qon tomchi quritilib, gemoliz qilinadi va Romanovskiy usuli bilan bo`yalib tekshiriladi. Bunday surtma lichinkalarni o`lchash, ularning tuzilishini ko`rish va qaysi urug` yoki turga mansubligini aniqlash mumkin.
Lichinkalarni bir joyga to`plab tekshirishning samaradorligini oshirish mumkin. Buning uchun T.I. Popova quyidagi usulni tavsiya etadi: bo`yin venasidan olin-gan bir necha kub santimetr qon 4% li limonli nordon natriy eritmasi bilan 1:10 nisbatda aralashtiriladi, keyin distillangan suv bilan 1:7 yoki 1:10 nisbatda suyul-tirilib, sentrifugada aylantiriladi va olingan cho`kma mikroskopda tekshiriladi. Shu maqsadda Fyulleborn bir necha ml qonni 95 ml (5% li formalin eritmasidan, 5 ml sirka kislotasining tuzli eritmasidan va 2 ml konsentrlangan gensiavialetning spirtli eritmasidan tashkil topgan) murakkab eritma aralashmasi bilan aralashtirishni taklif qilgan. Hosil bo`lgan aralashma sentrifugada aylantirilib, cho`kma mikroskopda tekshiriladi. Bu parafilyarioz yaralaridan tomayotgan qonni tekshirish bilan tasdiqlanadi. Bunday qondan bir tomchisi buyum oynasiga tomizilib, 10 baravar ko`p distillangan suvda suyultirilib, mikroskopda qaralganda parafilyariyning tuxum va lichinkalari aniqlanadi.