1. Nanotexnologiya termini kim va qachon fanga kiritgan. Nanologiyani asoschilaridan biri, amerikalik fizik olim R. Feynman, ayrim atomlarni mexanik ravishda manipulyatsiya qilishning nazariy imkoniyati haqida gapirar ekan,

36. C

60

 fulleren olish usullarini tushuntiring.  

Fulleren, bakibol yoki bukibol deyiluvchi uglerodning molekulyar allatropik shakl 

o‘zgarishi bo‘lgan qora massadir. Fulleren nomini mashxur injener va arxitektor  Richard 

Bakminster Fulleri ismidan olingan.  Fullerenni 1985-yilda bir guruh olimlar Robert 

Kyorl, Xarold Kroto, Richard Smolli, Xis va Brayen lazer bilan hosil qilingan grafitning 

bug‘larini massspektrlarini analiz qilish paytida C60 va C70 shaklidagi 

uglerodnshakllarining yuqori amplitudadagi piklarini kuzatganlar va bu tuzilishli uglerod 

shakllarini strukturasini aniqlashga kirishganlar. C60-shaklidagi uglerodning geometrik 

shakliikosayedr ekanligi aniqlandi. Bu kashfiyotlardan oldinroq yapon (1971-yil) va  

sovet olimlari (1973-yil) uglerodning mana shunday shakllari bo‘lishi munkinligini  

aytib o‘tishgan edilar. 1996-yilda Kroto, Smolli va Kyoli fullerenni kashf qilganligi va 

kimyo faniga xissa qo‘shganliklari uchun ”Nobel” mukofotiga sazavor bo‘lishdi.Fulleren 

tabiiy gazni yonishida va ugleroddan raziryad o‘tkazganda hosil bo‘lib turadi. 2011-yil 

yozida O‘rta yer dengizi ustidagi atmosferasida, Barselonadan to Istambulgacha bo‘lgan 

hududlarda fulleren va uning birikmalari mavjudligi aniqlangan. 2010-yilda kosmosda 

fullerenning katta miqdorda gazsimon holatda, 2012-yilda esa qattiq holatda topilgan. 

---