1. Nanotexnologiya termini kim va qachon fanga kiritgan. Nanologiyani asoschilaridan biri, amerikalik fizik olim R. Feynman, ayrim atomlarni mexanik ravishda manipulyatsiya qilishning nazariy imkoniyati haqida gapirar ekan,

50. Klasterlarning asosiy xususiyatlari, tuzilishi.  

Klasterlar- metall atomlaridan yoki nisbatan oddiy molekulalardan iborat. Klasterlarning  

farqlanuvchi xususiyatlaridan biri-ular xossalarining klasterdagi atomlar soniga chiziqsiz 

bog‘langanligidir. Dispers va hajmiy monokristall moddalarda bunday bog‘lanish mavjud 

emas, lekin, bu hollarda klaster xossalarini zarrachalar o‘lchamlari belgilaydi.Klaster 

ko‘p bo‘limli (sanoqli), umuman olganda, o‘zgaruvchan sonli o‘zaro ta’sirlashuvchi 

atom, ion va molekulalar guruhidan tashkil topgan bo‘ladi. Klasterda kamida ikkita atom 

bo‘ladi. Klasterdagi atomlarning eng ko‘p soni unga qo‘shilgan yana bitta atom uning 

xossalarini o‘zgartirmaydigan sonidir. Kimyoviy nuqtayi nazardan bu son 1—2 ming 

atrofida bo‘ladi. Nazariy hisoblashlarning ko‘rsatishicha, hajmiy kristallarga xos yoqiy 

markazlashgan kubik (YMK) tuzilishi bilan bir qatorda, klasterlar 5-tartibli simmetriya 

o‘qiga ega bo‘lgan kristallik simmetriyasini olishi mumkin.Kam atomli klasterlar 

modelini yasashda ikki asosiy holat hisobga olinadi: 1. Klasterlar zich joylashgan tartibli 

va eng sodda turg‘un konfiguratsiyali atomlardan tuzilgan bo‘lishi kerak; klasterdagi 

barcha atom konfiguratsiyalari ichidagi tetraedrlar  imkon darajada ko‘p bo‘lishi kerak. 2. 

Klasterlar energetik jihatdan turg‘un bo‘lishi kerak. Odatda, klasterlar elementlari 

tarkibiy tuzilishi sifatida tetraedr, oktaedr, kub, kubooktaedr, pentagonal piramida, 

ikosaedr va boshqalar qabul qilingan. Eng kichik turg‘un klaster 5-tartibli simmetriya 

o‘qi va 7 atomdan iborat bo‘lib, pentagonal bipiramida shakliga ega, undan keyingi 

turg‘un klaster ham 5-tartibli simmetriya o‘qi, 13 atomdan iborat ikosaedr shaklida 

bo‘ladi. nert gazlar atomlaridan tuzilgan klasterlar. Bunday atomlarning elektron  

---

qobiqlari to‘yingan bo‘ladi, shuning uchun ular o‘zaro kuchsiz Van der Vals kuchlari 

bilan bog‘langan bo‘ladi. Bunday zarrachalar 10÷100 K temperaturada turg‘un 

temperatura 100 K dan oshganda zarrachalar bo‘linib ketadi. Metall klasterlar. Bir nechta 

atomdan iborat metall klasterlarda ham kovalent, ham metall bog‘lanish turlari bo‘lishi 

mumkin. Metall nanozarrachalari katta reaksion tabiatga ega bo‘ladi va ko‘pincha 

katalizator sifatida ishlatiladi. Molekulyar klasterlar. Klasterlarning ko‘pchiligini 

molekulyar klasterlar deb atash mumkin. Ularning turi va soni juda ham ko‘p. Biz 

biladigan biologik makromolekulalarning ham ko‘pchiligi molekulyar klasterlardir. Ion 

klasterlar. Ion klasteri NaCl kristalidagi kabi ion bog‘lanishlar orqali bog‘langan 

zarrachalardan tuzilgan bo‘ladi. Agar ion nanozarrasi keragicha katta bo‘lsa, uning 

tuzilishi katta o‘lchamli kristall tuzilishiga yaqin bo‘ladi. Bunday ion bog‘lanishli 

birikmalar yuqori aniqlikda suratga oluvchi fotoplyonkalarda, molekular 

fotodetektorlarda, mikroelektronika va elektrooptikaning turli sohalarida  

ishlatiladi. Fraktal klasterlar. Fraktal deb ildizsimon tarmoqlangan tuzilishga aytiladi.  

Bularga qurumlar, kolloidlar, turlixii aerozollar va aerogellar kiradi.