1. Мукаддима маълумот дар бораи фан

117.МУНОСИБАТҲОИ СИНТАГМАТИКЙ ВА
ПАРАДИГМАТИКЙ
Синтагматика ва парадигматика пеш аз ҳама бо номи Фердинанд де Соссюр зич алоқаманд аст, зеро ў дар байни унсурҳои (воҳидҳои) забон ду муносибатро нишон дода буд. Муносибати пайдарҳамии элементҳои забонро Соссюр синтагматика ва муносибати байни унсурҳоро ҳамчун аъзои гурўҳҳои (классҳои) гуногун асосиативй номида буд, ки баъдтар бо истилоҳи парадигматика иваз карда мешавад. Одатан мафҳуми муносибати парадигматикиро ба забон ва синтагматикиро ба нутқ нисбат медиҳанд. Ҳар ду муносибат ҳам ба э.лементҳои забон тааллуқ дорад. Муносибати парадигматикиро дар байни унсурҳои ин ё он воҳиди (классик) забон мебинем, бинобар он бештар дар байни онҳо алоқаи пайваст мушоҳида мешавад, муносибати синтагматикиро ҳам дар байни элементҳои як воҳиди (класси) забон ва ё байни худи воҳидҳои ҷудогона мушоҳида кардан мумкин аст, аз ин рў, дар ин чо алоқаи тобеият асосй мебошад.
Характеристикаи умумии муносибати синтагматикй аз инҳо иборат:

1. 
   Муносибатҳои синтагматикй функсияи асосии забон - функсияи коммуникативиро амалй мегардонад. Дар натиҷаи ҳамин гуна муносибат ҷумла ба амал меояд, ки вай ифодакунандаи ахбор аст. Муносибати синтагматикй ҳамон муносибатест, ки ба туфайли он забон функсияи алоқаи байни одамонро адо мекунад.
   
2. 
   Муносибати синтагматикй, чи хеле ки ҳо.ло лингвистика муайян кардааст. аз муносибати паралигматикй пештар ба амал омадааст. Соссюр низ қайд карда буд, ки фактҳои нутк аз фактҳои забонӣ қадимтаранд. Муносибатҳои синтагматикй парадигматикаро ба амал меоварад.
   
3. 
   Муносибат дар синтагматика ҳамчун муносибати элементи конкретй (масалан, кадимаи конкрет) фаҳмида нашуда, балки ҳамчун муносибати гурўҳ (кдасси калимаҳо) фаҳмида мешавад. Аз ин ҷиҳат ин ҳодиса ба тадқиқоти синтаксисй монанд мебошад. Масалан, дар ҷумлаи «Ман китоб мехонам» доир ба муносибати байни калимаҳои конкрети ман, китоб ва мехонам чизе нагуфта, балки дар бораи муносибати мубтадо, пуркунанда ва хабар ва ё чонишин, исм ва феъл гап мезананд. Ё ки вакте ки аъзои ҷумла мегўем, калимаи конкрет не, балки функсияи гурўҳи калимаҳо фаҳмида мешавад.
   
4. 
   Ҳар як злемент дар ҷараёни нутқ (дар синтагматика) чой ва мавқеи муайян дорад. Мавкеъ ҳам барои элемент ҳамчун аъзои ин ё он парадигма ниҳоят муҳим аст. Мавқеи элемент ба функсияи он ва ба элементҳои дигари забон вобаста мебошад.