1-Modul. Psixologiya predmeti

V.Kyoler 

M.Vertgaymer, 

K.Dunkerlarning 

eksperimental  tadqiqotlari  tafakkurning  asosiy  mexanizmlaridan  biri  bo`lgan 

predmetlarni yangi aloqalar va munosabatlarga fikran jihatini ochishni aniqladilar. 

Ammo ular ham mazkur muammoli vaziyatda individning amaliy va nazariy aqliy 

faoliyatlari rolini mutlaqo tan oladilar. 

Amerika psixologiyasida vujudga kelgan bixeviorizm yoki xulq psixologiyasi 

oqimi  o`tgan  asrning  oxirlaridan  boshlab  hukm  surib  kelmoqda.  Bixeviorizm 

oqimining  asoschilari  amerikalik  psixologlar  Dj.Uotson  (1878-1958)  va 

E.Torndayk. (1871-1949) lardir. Keyinchalik bular qatoriga K.Levin (1890-1957) 

A.Vays  (1974-1931)  va  boshqalar  kelib  qo`shiladilar.  Ma`lum  davrgacha  mazkur 

oqim psixologiya olarnida dominantlik rolini o`ynaydi. Hozirgi davrda bu oqim bir 

necha  mustaqil  psixologik  maktablarga  ajralib  ketgan.  Lekin  ularning  mohiyatida 

bixeviorizm nafasi urib turadi. Hammasi uchun umumiy formula S-R, ya`ni stimul-

reaksiya xizmat qilib kelmoqda.  

Dj.Uotson tafakkurning ichki nutq va noverbal tovushsiz imo-ishora, mimika, 

yelka  qisishi,  qosh  suzish,  kommunikasiya,  muloqotni  birga  qo`shib,  keng 

ma`noda  tushunadi  va  uni  uchta  shaklga  ajratib  o`rganadi.  Nutq  shakllaridan  biri 

nutq malakalarini sekin-asta avj oldirish deb ataladi. Bu she`rni yoki sitatani aniq 

---

esga  tushirishda  o`z  ifodasini  topadi.  Tafakkurning  ikkinchi  shakli  sub`ekt  uchun 

yangi  bo`lmagan  topshiriqni  so`z  yordami  bilan  yechish,  yarim-yortisi  unutilgan 

she`rni  eslashga  harakat  va  nihoyat,  yangi  topshiriqni  yaqqol  ifodali  harakat  va 

so`z  yordami  bilan  yechish  Dj.  Uotson  uchun  malaka  u  individual  egallagan  va 

o`rganilgan  xatti-harakatdir.  Ushbu  nazariya  nuqtai  nazaridan  qarasak,  tafakkur 

malakaga yaqinlashtirilib qo`yiladi, chunki she`rni esga tushirish ham tafakkur deb 

talqin qilinadi.  

Dj.  Uotson  tilni  o`zlashtirishning  ijtimoiy  jihatlarini  umuman  hisobga 

olmagan,  nutqning  tuzilishi  va  rivojlanishiga  sira  e`tibor  qilmagan.  Nutq  bilan 

tafakkur  birligi  to`g`risida  tamoyilni  anglab  yetmagan,  tafakkur  va  ongning  xulq 

ko`rinishi sifatida olib qaralgan.