1 modul. GİMnastikanin’ rawajlaniw tariyxi joba Gimnastikanın’ payda bolıwı h’a’m rawajlanıwı Milliy gimnastika sistemaları

 

 

15-modul. KO’RKEM GİMNASTİKANIN’ TARİYXI 

 

Ko’rkem gimnastikanın’ payda bolıwı 

XIX a’sirdin’ ortalarında Frantsiyada ko’rkem gimnastika payda bola basladı. 

Bul  tarawda  birinshi  qa’demler  Delsarte  (1871-1911)  ta’repinen  islendi.  Ol 

gimnastika    h’a’reketleri  ja’rdeminde  o’z  pikirin,  ta’shwishin  h’a’m  sezimin 

bildirgisi keldi. 

Onın’  islep  shıqqan  ta’sirli  shınıg’ıwlar  kompleksi  ko’rkem  gimnastikanın’ 

tiykarın quradı.   

Ko’rkem  gimnastika  elementlerinin’  rawajlanıwına  İrlandiyada  tuwılg’an, 

klassikalıq baletke qarsı o’zinin’ erkin ayaq oyının du’zgen, amerikalı ayaq oyınshı 

Aysedora Dunkan (1878-1927) o’z ta’sirin tiygizdi. Bul taza ayaq oyınnın’ tiykarg’ı 

texnikasın  a’piwayı  ta’biyiy  h’a’reketler    h’a’r  qıylı  xa’reketler  menen  birge 

orınlanatug’ın adımlar, sekiriwler, juwırıw, burılıw  quradı. 

Ko’rkem gimnastikanın’ baslanıwı h’a’r tu’rli: gimnastikalıq, plastikalıq h’a’m 

ayaq oyın h’a’reketlerin u’yretiwden kelip shıg’adı.  

Biraq  ko’rkem  gimnastika  sport  tu’ri  sıpatında  1934-jılı  Sank-Peterburgtın’ 

P.F.Lesgaft  atındag’ı  Dene  ta’rbiyası  institutında  ashılg’an  «Ko’rkem  h’a’reket». 

Ko’rkem  gimnastika  sporttın’  en’  jas  tu’rine  kiredi,  Zamanago’y  Olimpiada 

oyınlarında  50  den  aslam  sport  tu’ri  bar.  Biraq  usılardın’  ishinen  tek  ko’rkem 

gimnastika  sport  tu’ri  Rossiyadan  kelip  shıqqan  bolıp    ko’rkem  gimnastikanın 

birinshi oqıtıwshı mug’allimlerden Roza Abramovna Varshovskaya (1895-1982g), 

Elena Nikolaevna Gorlova (1889-1971 j), Zinaida Davıdovna Verbova (1898-1968 

j), Aleksandra Mixaylovna Semenova-Naypak (1900-1982 j). 

Ko’rkem  gimnastika  boyınsha  birinshi  jarıs  1939-jılı  mart  ayında  Leningrad 

qalasında,  Lesgaft  atındag’ı  dene  ta’rbiyası  institutının’  mugallimleri  h’a’m 

studentlerdin’ ja’rdeminde o’tkeriledi. 

Ko’rkem gimnastika boyınsha birinshi ma’rte razryadlı klassifikatsiyalar h’a’m 

normativlerden  dene  ta’rbiyası  institutının’  mug’allimleri  h’a’m  pitkeriwshileri 

R.A.Varshovskaya,  A.Larionova,  Yu.Shishkrёva,  T.Barakina,  L.Kudresheva, 

T.Markovalar  ta’repinen    1941-jılı  islep  shıg’arıldı.  1945-jıldın  dekabr  ayında 

ko’rkem gimnastika, Leningradlı qa’nigeler ta’repinen barlıq qalalar ushın du’zildi 

---

dep esaplandı. № 595 buyrıq penen  22-oktyabr 1946-jılı pu’tkil soyuzlıq komitettin’  

dene ta’rbiyası h’a’m sport jumısları ta’repinen tastıyqlandı. 

Ko’rkem  gimnastika  boyınsha  birinshi  dissertatsiya  Leningradta  1946-jılı 

R.A.Varshovskaya jaqlag’an. Birinshi metodikalıq oqıw-quralı ko’rkem gimnastika 

mug’allimleri  ushın  JO’SM  h’a’m  sport  sektsiyalarında  Yu.N.Shishkarёva 

ta’repinen tayarlandı h’a’m 1950-jıldan baslap basıp shıg’arıldı, al ekinshi 1954-jıl 

Yu.İ.Shishkarёva  menen  birge  jazgan  adamlar  R.Varshovskaya,  E.Gorlova, 

Z.Berbova, T.Barakina, A.Larionova h’a’m L.Kudresheva ta’repinen shıg’arıldı.  

Birinshi  ma’rte  dene  ta’rbiyası  institutı  ushın  L.P.Orlov  h’a’m  Leningradlı 

qa’nigeler kollektivi ta’repinen oqıw quralları 1965-1973 j basıp shıg’arıldı. 1957-

jılı  III-Du’nya  ju’zlik  kongreste  h’ayal-qızlar  dene  ta’rbiyası  boyınsha  sorawlar 

qaraldı,  Yu.N.Shishkarёva  Londonda  xalık  aralıq  ja’miyetshilikte  ko’rkem 

gimnastika menen tanıstırdı, Ko’rkem gimnastika boyınsha birinshi xalıq aralıq jarıs 

6-dekabr 1963-jıl Budapeshte boldı. «Evropa Kubogi»: Jarıs qatnasıwshılar arasında 

tek Evropalı bolmag’anlıgı sebepli, bul jarıstı xalıq aralıq gimnastika federatsiyası 

(F.İ.J) birinshi du’nya ju’zlik chempionat dep atadı.  

1963-jıldan 1991-jıllar, taq jılları ko’rkem gimnastika boyınsha du’nya ju’zlik 

chempionatı o’tkerildi. Al 1978-jıldan 1992-jılları, jup jılları Evropa chempionatı 

o’tkerildi. 1992-jıldan baslap du’nya ju’zlik chempionatı h’a’m Evropa chempionatı 

jıl  sayın  o’tkeriledi.  1967-jıldan  baslap  du’nya  ju’zlik  ko’rkem  gimnastikada 

jan’adan komandalı tu’ri payda boldı-toparlı shınıg’ıwlar jarısı.  

Birinshi  Du’nya  ju’zlik  chempionata  toparlı  shınıg’ıwlardı  orınlaw  1967-jılı 

Kopengagende boldı. Bul jarısta Sovetler Soyuzının’ 6 gimnast qızları jen’ip aldı. 

Ko’rkem gimnastika ushın 1980-jıl a’xmiyetli jıl bolıp esaplanadı.  

MOK  kongresinde  XXII-Olimpiadalıq  oyın  Moskvada  tamamlang’an  son’, 

ko’rkem gimnastikanı Olimpiadalıq oyın programmasına kirgizildi. Bul sheshimge 

keliwde F.İ.J. prezidenti Yuriy Evlampievich Titovtın’ u’lken xızmetleri bar. 

1984-jılı, ko’rkem gimnastika sportının’ payda bolg’anına 50 jıl bolıp, birinshi 

ma’rte XXII-Olimpiadalıq oyın programmasına ko’rkem gimnastika sportı kirgizildi 

h’a’m  Los-Andjeles  (Amerikada)  boldı.  1996-jılı  Atlanta  qalasında    ko’rkem 

gimnastika  boyınsha  Olimpiadalıq  oyın  aqırg’ısı  bolıp,  keyin  2  bo’limnen  ibarat 

bolg’an  jarıslar:  jeke  h’a’m  toparlı  shınıg’ıwlar  bolıp  bo’linedi.  Bundada 

Yu.Titovtın’ xızmetleri  ko’p. 

Ko’rkem  gimnastika  sporttın’  en’  jas  tu’rine  kiredi,  biraq  onın’  tariyxı  uzaq 

waqıtlarg’a  kelip  taqaladı.  Ko’rkem  gimnastikanın’  baslanıyaı  h’a’r  tu’rli: 

gimnastikalıq, plastikalıq h’a’m ayaq oyın h’a’reketlerin u’yretiwden kelip shıg’adı.  

Zamanago’y  Olimpiada  oyınlarında  50  den  aslam  sport  tu’ri  bar.  Bmraq 

usılardın’ ishinen tek ko’rkem gimnastika Rossiyadan kelip shıqqan 1934-jılı Sank-

Peterburgtın’ P.F.Legaft atındag’ı Dene ta’rbiyası institutında ashılg’an «Ko’rkem 

h’a’reket»  korkem  gimnastikanın  birinshi  oqıtıwshı  mug’allimlerden  Roza 

Abramovna Varshovskaya (1895-1982g), Elena Nikolaevna Gorlova (1889-1971 j), 

Zinaida  Davıdovna  Verbova  (1898-1968  j),  Aleksandra  Mixaylovna  Semenova-

Naypak (1900-1982 j). 

---

Ko’rkem  gimnastika  boyınsha  birinshi  jarıs  1939-jılı  mart  ayında  Leningrad 

qalasında,  Legaft  atındag’ı  dene  ta’rbiyası  institutının’  mugallimleri  h’a’m 

studentlerdin’ ja’rdeminde o’tkeriledi. 

Ko’rkem gimnastika boyınsha birinshi ma’rte razryadlı klassifikatsiyalar h’a’m 

normativlerden  dene  ta’rbiyası  institutının’  mug’allimleri  h’a’m  pitkeriwshileri 

R.A.Varshovskaya,  A.Larionova,  Yu.Shishkrёva,  T.Barakina,  L.Kudresheva, 

T.Markovalar  ta’repinen    1941-jılı  islep  shıg’arıldı.  1945-jıldın  dekabr  ayında 

gimnastika,  Leningradlı  qa’nigeler  ta’repinen  barlıq  qalalar  ushın  du’zildi  dep 

esaplandı. № 595 buyrıq penen  22-oktyabr 1946-jılı pu’tkil soyuzlıq komitettin’  

dene ta’rbiyası h’a’m sport jumısları ta’repinen tastıyqlandı. 

Ko’rkem  gimnastika  boyınsha  birinshi  dissertatsiya  Leningradta  1946-jılı 

R.A.Varshovskaya jaqlag’an. Birinshi metodikalıq oqıw-quralı ko’rkem gimnastika 

mug’allimleri  ushın  JO’SM  h’a’m  sport  sektsiyalarında  Yu.N.Shishkarёva 

ta’repinen tayarlandı h’a’m 1950-jıldan baslap basıp shıg’arıldı, al ekinshi 1954-jıl 

Yu.İ.Shishkarёva  menen  birge  jazgan  adamlar  R.Varshovskaya,  E.Gorlova, 

Z.Berbova,  T.Barakina,  A.Larionova  h’a’m  L.Kudresheva  ta’repinen  shıg’arıldı. 

Birinshi  ma’rte  pu’tkil  soyuzlık  ko’rkem  gimnastika  boyınsha  u’sh  programma 

(1950,1954, 1960 j) Leningradlı qa’nigeler ta’repinen tayarlandı h’a’m olar birinshi 

jarıs qag’ıydaların 1950,1951,1954,1955 j tayarladı. 

Birinshi  ma’rte  dene  ta’rbiyası  institutı  ushın  L.P.Orlov  h’a’m  Leningradlı 

qa’nigeler kollektivi ta’repinen oqıw quralları 1965-1973 j basıp shıg’arıldı. 1957-

jılı  666-Du’nya  ju’zlik  kongreste  h’ayal-qızlar  dene  ta’rbiyası  boyınsha  sorawlar 

qaraldı,  Yu.N.Shishkarёva  Londonda  xalık  aralıq  ja’miyetshilikte  ko’rkem 

gimnastika menen tanıstırdı, Ko’rkem gimnastika boyınsha birinshi xalıq aralıq jarıs 

6-dekabr 1963-jıl Budapeshte boldı. «Evropa Kubogi»: Jarıs qatnasıwshılar arasında 

tek Evropalı bolmag’anlıgı sebepli, bul jarıstı xalıq aralıq gimnastika federatsiyası 

(F.İ.J) birinshi du’nya ju’zlik chempionat dep atadı.  

1963-jıldan 1991-jıllar, taq jılları ko’rkem gimnastika boyınsha du’nya ju’zlik 

chempionatı o’tkerildi. Al 1978-jıldan 1992-jılları, jup jılları Evropa chempionatı 

o’tkerildi. 1992-jıldan baslap du’nya ju’zlik chempionatı h’a’m Evropası jıl sayın 

o’tkeriledi.  1967-jıldan  baslap  du’nya  ju’zlik  ko’rkem  gimnastikada  jan’adan 

komandalı tu’ri payda boldı-toparlı shınıg’ıwlar jarısı.  

Birinshi  Du’nya  ju’zlik  chempionata  toparlı  shınıg’ıwlardı  orınlaw  1967-jılı 

Kopengagende boldı. Bul jarısta Sovetler Soyuzının’ 6 gimnast qızları jen’i p aldı. 

Ko’rkem gimnastika ushın 1980-jıl a’xmiyetli jıl bolıp esaplanadı.  

MOK  kongresinde  XXII-Olimpiadalıq  oyın  Moskvada  tamamlang’an  son’, 

ko’rkem gimnastikanı Olimpiadalıq oyın programmasına kirgizildi. Bul sheshimge 

keliwde F.İ.J. prezidenti Yuriy Evlampievich Titovtın’ u’lken xızmetleri bar. 

1984-jılı, ko’rkem gimnastikanın’ payda bolg’anına 50 jıl bolıp, birinshi ma’rte 

XXII-Olimpiadalıq oyın programmasına ko’rkem gimnastika kirgizildi h’a’m Los-

Andjeles  (Amerikada)  boldı.  1996-jılı  Atlanta  qalasında    ko’rkem  gimnastika 

boyınsha Olimpiadalıq oyın aqırg’ısı bolıp, keyin 2 bo’limnen ibarat bolg’an jarıslar: 

jeke  h’a’m  toparlı  shınıg’ıwlar  bolıp  bo’linedi.  Bundada  Yu.Titovtın’  xızmetleri  

ko’p. 

---

Ko’rkem  gimnastikanın’  baslang’an  jeri  h’a’r  qıylı  gimnastikalıq,  plastikalıq 

h’a’m ritmlik, xalıq h’a’m klassik ayaq oyınları bolıp baslanadı. 

Frantsua Delsart (1811-1871-j) frantsuz qosıqshısı h’a’m dramaturg aktёr, keyin 

ala  dramaturgiya  ko’rkem  o’ner  h’a’m  (so’ylew  qosıq  aytıw,  taqmaq  aytqanda 

so’zdin’ h’a’m buwınnın’ ashıq h’a’m ashıq aytıw) diktsiyasınan sabaq bergen. 

 Ol  gimnastika  sistemasına  aykınlıq  kirgizgen,  opera  qosıqshılarının’  Jan-

jaqlama aktёrlıq sheberligin o’z ishine alıp, jaqsı qosıq aytıw, dene qıymılın basqarıp 

biliw, ımlaw h’.t.b. u’yretken.  

O’zinin’ sistemasında sabaq beriwden 1839-jıl Parijde «Saxnadag’ı ashıq h’a’m 

ayqınlıq» kursların ashqan. Sol waqıtları ko’rkem gimnastika aldına u’lken ma’sele 

qoyıladı, barlıq h’a’reketlerdin’ muzıka menen sa’ykeslendirip tez h’a’reket etiw. 

İlimiy  printsiplerge  tiykarlana  otırıp  h’ayal-qızlardı  ta’rbiyalawda  frantsuz 

fiziologi h’a’m pedagogi Jorj Demeni (1950-1917 j) u’lken u’les qosqan. Ko’p sırlı 

qozg’alıslı shınıg’ıwlardı qollanıp, bulshıq etti bosatıw h’a’m sozıw shınıg’ıwları 

ayaq oyın h’a’reketlerin h’a’m predmet shınıg’ıwları (bulava, palka, velka h’.t.b.) 

iyiliwshenlik  qa’biletin  men’geriw,  epshillikti,  qa’ddi  qa’wmetti  tik  uslaw, 

h’a’reketlerdin’ sulıw orınlawların da’liledi. 

Emil  Jak-Dalkroz  (1865-1950j)-shvetsariya  kompazitorı,  konservatoriya 

professorı,  ritmikalıq  gimnastikanın’  sistemasın  jarattı.  Dalkroz  o’z  sistemasın 

solfedjio  sabag’ı  jardeminde  jaratqan  h’a’m  1910-jıl  Xellerauda  «İnstitut  ritmin» 

ashıp jetildiredi. Sog’an uqsag’an institutlar, kurslar, toparlar birinshi du’nya ju’zlik 

urıstan aldın ko’p qalalarda Evropada, Amerikada, Peterburgte ashıldı.  

1912-jılı  Peterburgte  iskusstvo  izertlewshisi  Sergey  Volkonskiy  Xelleraw 

institutı  sıyaqlı  «Irg’aqlı  gimnastika»  kursların  ashadı.  Dalkrozdın’  ırg’aqlı 

gimnastikası-muzıkalıqtı,  ırg’aqlılıqtı,  o’z  h’a’reketin  basqarıwdı  (koordinatsiya) 

rawajlandırdı h’a’m dene ta’rbiyası menen shug’ıllanıwshıg’a ja’rdemlesti. 

Aysedora  Dunkan    (1877-1927  j)-belgili  Amerika  ayak  oyınshısı,  ayaq  oyın 

boyınsha jan’adan bag’ıt ashtı-ayaq oyınnın’ ırg’aqlı h’a’reket tu’rinde sulıw h’a’m 

aykın orınlaytug’ının daliledi. Ayaq oyınına janalıq kirgizdi, Aysedora Dunkan ayak 

oyın mug’allimi. Ol mektep ashıwdı a’rman etetug’ın edi.  

Mektepte  shugıllanıwshılardın’  fizikalıq,  etikalıq  h’a’m  estetikalıq 

jetiskenliklerge  eriskenligin  ko’rgisi  keletug’ın  edi.  Ol  keyin  ala  o’zinin’  apası 

Elizabeta  h’a’m  o’zinin’  qızı  İrma  menen  birgelikte  Amerika  h’a’m  Evropalarda 

mektep ashadı.  

Onın’  en’  belgili  dan’qı  shıqqan    mektebi  Belvyude,  Parijde  Grenvalde 

(Germaniya)  h’a’m  Moskvada  Aysedora  Dunkan  durıs  oqıtıya  sistemasın  jolg’a 

qoya aladı, biraq degen menen onın’ ayrım ideyaları ju’da’ bah’alı, bay edi. 

Oqıtıw  paytında  ko’rkemligi  jag’ınan  joqarı  muzıkalardı  paydalanıw.  Ol 

ta’repinen  oylap  tabılg’an  shınıg’ıwlar,  juwırıw,  ju’riw,  sekiriw,  tolqın  sıyaqlı 

h’a’reketler, qoldı h’a’m gewdeni sermewlerdi qollanıladı.  

Joqarıda  ko’rsetilgenlerden  ulıwma  juwmaq  shıg’aramız,  atap  aytqanda 

ko’rkem  gimnastikanı  rawajlandırıw  tariyxında  maqsetke  muwapıq  bası  3-etapqa 

bo’linedi. 

I-etap Leningrad qalasında korkem gimnastikanın’ payda bolıw. (Leningradlıq 

rayaajlandırıya da’wiri). 

---

II-etap  SSSRde  korkem  gimnastikanın’  rawajlanıwı.  (Pu’tkil  soyuzlıq 

rawajlandırıw da’wiri). 

III-etap  Ko’rkem  gimnastikanı  xalıqlar  arasında  rawajlandırıw.  (Xalıqlar 

arasında rawajlandırıw da’wiri) 

Fizikalıq tayarlıq h’a’m fizikalıq qa’biletti rawajlandırıw metodikası. 

Fizikalıq tayarlıq-bul sho’lkemlestirilgen protsess: 

- Shug’ıllanıwshının’ organizmin ja’n-jaqlama rawajlandırıw 

-  tirekshi-baylanıs  apparatın,  ju’rek  qan  tamır  h’a’m  dem  alıw  sistemasın 

bekkemlew, vegatativtik h’a’m oraylıq nerv sistemasın jetilistiriw 

- Den sawlıktı bekkemlew h’a’m jumıs islew qa’biletin asırıw 

-  Fizikalıq  sıpattı  rawajlandırıw,  korkem  gimnastikada  shınıgıwlardı  jaksı 

o’zlestiriw,  texnikanı  h’a’m  talap  etilgen  sıpatta  orınlaw:  amplitudanı,  tezlikti, 

ku’shti h’.t.b. talap etedi.