bo’limlerinin’ salıstırmalı u’lken h’a’m gewdenin’ uzın bolıwı, jelke buwınının’
tarlıg’ı, to’stin’ kenligi h’a’m teri astında u’lken may qatlamının’ barlıg’ı menen
qa’siyetleri. Hayal-qızlar to’s pa’s, ken’ h’a’m biraz jayılg’an boladı. San su’yekleri
basının’ aralıg’ı erkeklerdikine salıstırg’anda u’lken, san su’yeginin’ boydı h’a’m
erkeklerdikine qarag’anda vertikaldan ko’birek qıyalasqan. Bul jag’day qızlardın’
juwırıw h’a’m sekiriwlerinde pa’s na’tiyjelerge erisiwlerine tiykarg’ı sebep boladı.
Statik mag’lıwmatlar sport penen shug’ıllang’an h’ayal-qızlarda jıllar dawamında
to’s ken’liginin’ jelke ken’ligine salıstırg’anda parqı kemeyip barıwın ko’rsetedi.
sha’klinde bolıwı, erkeklerge qarag’anda ko’birek ushırap turıwı ku’zetiledi. Bul
belgiler juwırıwda, sekiriwde joqarı na’tiyjelerge erisiwdi, uzaq waqıt tayanıp
turıwdı qıyınlastıradı, jaraqatlanıw itimallıg’ın ko’beytedi. Usı sebepli mushak
toparları ushın o’zinin’ tan’lap alıng’an shınıg’ıwları arqalı joqarıda aytılg’an
Hayal-qızlar erkeklerden ja’ne ju’rek ko’leminin’ kishikeneligi, onın’ sistolik
h’a’m minutlıq ko’lemi kem, maksimal qan basımı joqarı, o’kpenin’ h’awa
sıyımlılıg’ı kishkene, tamır urıwı h’a’m dem alıwdın’ tez bolıwı menen parq qıladı.
Hayal-qızlar ko’birek ko’kirek penen yamasa aralas dem aladı, erkeklerde bolsa
ko’birek diafragmalı dem alıw ku’zetiledi. Qayd qılıng’anlar olardın’ uzaq waqıt zor
berip islewleri ushın, sonday-aq, fizikalıq sharshawdan keyin tez arada tikleniwleri
ushın qolaysız sharayat jaratadı.
Biraq dene ta’rbiya yamasa sport penen ba’rh’ama shug’ıllanatug’ın h’ayal-
qızlardın’ salamatlıg’ı h’a’m fizikalıq jag’dayının’ ko’rsetkishleri sport penen
shug’ıllanbaytug’ın h’ayal-qızlardikinen biraz joqarı. Hayal-qızlardın’ mushak
sisteması rawajlanıw ta’repinen erkeklerdikinen biraz arqada qaladı. Shıpaker
qarawında qabıl qılıng’an mushak ku’shin o’lshew usılı (bel h’a’m qol
dinamometriyası) mushak sistemasının’ ulıwmalıq jag’dayın tolıq belgilemeydi.
Biraq, usı ko’rsetkishler boyınsha da parq u’lken. Hayal-qızlarda qol
dinamometriyası 25-e0 O’ bel dinamometriyası r0-50 O’ kem.
Hayallar ushın qarın pressi mushaklarının’ rawajlanıw da’rejesi u’lken
a’h’miyetke iye. İshki qıya h’a’m shuqır jaylasqan kesesine mushaklardın’ talaları
bashadannın’ aylana baylamlarına aylana h’a’m skelet mushakların ishki jınısıy
organlar menen tutastıradı. Bochadannın’ tuwrı jag’dayı ko’p ta’repten
bachadannın’ aylana buwınlarının’ bekkemligine baylanıslı. İlimiy ko’zeriwler
sonnı ko’rsetedi, qarın pressi mushakları jaqsı rawajlang’an sportshı h’ayal-qızlarda
bachadannın’ jıljıwı derlik kem ushraydı.
Son’g’ı jıllarda alıp barılg’an izertlewlerden alıng’an mag’lıwmatlar boyınsha
sol na’rse anıqlandı, bachadannın’ tuwrı jaylasıwı h’a’m tuwıwdın’ normal o’tiwi
aldın ko’z aldımızg’a keltigenimizdey, tek g’ana to’s tu’binin’ jag’dayına baylanıslı
bolmastan, ba’lki ko’birek to’s arası mushaklarının’ rawajlanıwına da baylanıslı
eken. Bul mushaklar san arasın ken’eytiriwde h’a’m burıwda qatnasadı. Sol
mushaklar ko’rkem h’a’m sport gimnastikası menen shug’ıllang’anlarda, sport
penen shug’ıllanbag’anlarg’a salıstırg’anda rawajlang’an boladı, sebebi ayaq
mushakları h’a’reketleri gimnastikanı sol tu’rlerinde ken’ qollanıladı. To’s tu’bi
mushaklarının’ rawajlanıwına tek g’ana salıstırmalı ta’sir ko’rsetiw mu’mkin: qarın
pressi mushaklarının’ teren’lesiwi to’s mushaklarının’ qısqarıwına alıp keledi.
Sonday qılıp, to’stin’ rawajlanıw da’rejesi qarın pressinin’ funktsmonal
jag’dayına baylanıslı eken.
Hayal organiziminin’ a’h’miyetli qa’siyeti ovariyal-menstrual (h’ayz ko’riw)
da’wiri. Hayal-qızlar organizimi ushın h’ayz ko’riwdin’ a’h’miyeti tuwrısındag’ı
tu’siniktin’ a’sten o’zgeriwi, olardı ku’zetiwler arqalı tastıyqlınıwı, bunday waqıtta
fizikalıq shınıg’ıwlar menen shug’ıllanıwı mu’mkin yamasa mu’mkin emesligi
h’aqqındag’ı ma’selege mu’a’sibettin’ o’zgeriwine alıp keledi. Azang’ı gigienik
gimnastika shınıg’ıwları, taza h’awada ju’riw, qayıqta eskek esiw, keskin h’a’reketti
talap qılmaytug’ın oyınlar h’ayz ko’riwdin’ jaqsı o’tiwin ta’miynleytug’ın qural
sıpatında usınıs qılınadı.
Bul da’wirde gimnastika shınıg’ıwları h’a’m jarıslarg’a qatnasıw mu’mkinligi
tuwrısındag’ı pikir biraz o’zgeredi. Sport na’tiyjeleri h’esh qanday ovariyal-
menstrual da’wirge baylanıslı bolmag’anlıg’ı o’zlerin jarıslardag’ı jetiskenligi
menen gimnast qızlar a’melde bir neshe ret da’liyllewdi.
Biraq fizikalıq ju’klemelerdi tuwrı islew ushın, sportshı qızlar ta’jiriybeli
ginekolog penen ma’slah’atlasıw kerek. Bunday paytlarda gimnasttın’ tayarlıq
jag’dayı h’a’m onın’ ol yamasa bul shınıg’ıwlardı islewde organizmnin’ ju’klemege
bolg’an reaktsiyası oqıtıwshı-trener ta’repinen puxta ku’zetiwi sha’rt. Bul da’wirde
gimnast-qızlar h’a’m o’zlerinin’ organizmlerin jaqsı baqlaw qılıwları kerek.
Shınıg’ıw yamasa sabaq da’wirinde h’a’m h’a’m onnan keyin kewil, h’ayz
ko’riwdin’ o’tiwi, awırıw ku’zetilgen h’a’m ku’zetilmegenligi, na’wbettegi h’ayz
ko’riw mu’ddeti dizimge alıng’an h’a’diyselerdin’ qaysı biri shamalı, ju’klemelerge
baylanılı-baylanıslı emesligi h’a’m h’ayz ko’riw da’wirinde bular qanday
aqıbetlerge sebep bolıwı, o’z-o’zin baqlaw ku’ndeliginde tuwrı jazıp barılıwı
maqsetke muwapıq boladı.
Do'stlaringiz bilan baham: 
