1. Milliy hisoblar tizimi haqida tushuncha: asosiy yo‘nalishlar va ta’riflar

 
5.2. AHOLI STATISTIKASI
REJA: 
1. Aholi va uni statistic o’rganish. 
2. Aholining sonini va mamlakat xududi bo’yiha joylashishni o’rganish. 
3. Aholini tarkibini o’rganish. 
4. Aholining tabiiy xarakati statistikasi. 
5. Aholi migrasiyasi. Aholini istiqboldagi soninin aniqlash. 
Tayanch iboralar:
Doimiy va mavjud aholi soni, aholi sonini aniqlash, oʼrtacha aholi sonini 
hisoblash, aholining tabiiy harakatini ifodalovchi absolyut va nisbiy koʼrsatkichlar: tugʼilishi, 
vafot etishi, tabiiy oʼsishi, tugʼilish va vafot etishning umumiy va maxsus koeffitsientlari, aholi 
migratsiyasi turlari. 
1. Aholi va uni statisgik o‘rganish 
Aholi statistikasi statistikannng eng qadimgi tarmog‘i hisoblanadi, 
Qadimgi dastlabki hisob operatsiyalari xarbiy va xo‘jalik maqsadlarida aholini xisobga olish bilan 
bog‘liq holda olib borilgan. Ko‘plab ma’lumotlarni o‘rganish natijasida aniqlangan qonuniyatlar biriichi 
marta aholining tug‘ilishi va o‘lishi bilan bog‘liq jarayonlarda aniqlangan. 
Hozirgi kunda ham aholi har tomonlama tadqiqotlar ob’ekti hisoblanadi, chunki aholi ishlab 
chiqarish jarayonining bovosita ishtirokchisi va bu jarayon natijasining iste’molchisi ham hisoblanadi. 
Hozirgi kunda aholini, jamiyatda ro‘y berayotgan jarayonlarni, turmush sharoitlarini statistik 
o‘rganishga qiziqish ortib bormoqda. 
2. Aholining sonini va mamlakat hududi bo‘yicha joylashishini o‘rganish 
Statistikaning birinchi darajali vazifalaridan biri aholiniig tarkibi va mamlakat hududi 
bo‘yicha joylashishini o‘rganish hisoblanadi. YUqorida qayd etib o‘tilganidek, aholi haqidagi 
ma’lumotlarning manbai aholini ro‘yxatga olish sanaladi. 
Aholini ro‘yxatga olish aholi soni xaqidagi aniq sana va aniq davrga doir ma’lumotlarni 
beradi. Aholini ro‘yxatga olishlar o‘rtasidagi aholi sonini aniqlash boshlang‘ich ma’lumotlar va 
aholiniig tabiiy va mexanik harakati haqidagi joriy statistik ma’lumotlar asosida hisoblash yo‘li 
bilam aniqlanadi: yil boshidagi aholining soni= shu yilda tug‘ilganlar soni + shu yilda kelganlar 
soni – shu yilda o‘lganlar soni - shu yilda chiqib ketganlar soni 

yil oxiridagi aholi soni. 

---

Alohida aholi yashash joylarmdagi aholining ma’lum muddatdagi sonini aniqlashda 
aholining shu joyda doimiy yashovchi va hisobga olinadigan vaqtda mavjud bo‘lgan sonini z’tiborga 
olish lozim. 
YAshash joyining doimiy aholisiga hisobga olish davrida shu erda yashayotgan shaxslar, 
mavjud aholiga esa hisobga olish daarida shu erda bo‘lgan barcha shaxslar kiradi. Bunda ularning 
bir joyga vaqtincha yoki doimiy kelmagani hisobga olinadi. 
Har qanday joyning aholisi yil davomida o‘zgarib turadi, shuning uchun umumiy 
ko‘rsatkichlarni hisoblash uchun statistikada aholining yil mobaynidagi harrakati e’tiborga olinadi. 
DA = MA +V I- V Y A
MA = DA - VY + VYA 
Bunda: DA - doimiy axoli soni; 
MA - mavjud aholi soni; 
VY- vaqtincha yo‘q bo‘lgan aholi soni; 
VYA - vaqtincha yashayotgan aholi soni. 
Aholining o‘rtacha yillik soni odatda oddiy o‘rtacha arifmetik formula bo‘yicha aniqlanadi. 
Bunda aholining muayyan davr boshidagi va davr oxiridagi soni ko‘rsatkichlari qo‘shilib ikkiga 
bo‘linadi: 
2
)
(
0
6
S
S
S


Aholi soni xaqidagi ma’lumotlar bir iecha teng oraliqli sanalarga, masalan, har bir oyning 
birinchi kuniga nisbatan berilgan bo‘lsa, aholining o‘rtacha yillik soni o‘rtacha xronologik formula 
bo‘yicha aniqlanadi: 
1
)
2
1
......
2
1
(
1
2
1









n
S
S
S
S
S
n
n
Mamlakat aholisi uning hudud bo‘yicha joylashishi nuqtai nazaridai shahar aholisi va qishloq 
aholisiga bo‘linadi. SHahar aholisiga shaharlarda va shahar ko‘rinishidagi posyolkalarda 
yashovchi, qishloq aholisiga esa qishloq joylarida yashovchi barcha shaxslar kiradi. 
Quyidagi jadvalda O‘zbekistonda aholining o‘sish ko‘rsatkichlari berilgan. 
Mamlakat aholisining soni to‘g‘risida quyidagi ma’lumotlar berilgan.