1. Milliy hisoblar tizimi haqida tushuncha: asosiy yo‘nalishlar va ta’riflar

YAlpi qo‘shilgan qiymat (YAQQ)
– iqtisodiy faoliyatning muhim ko‘rsatkichi bo‘lib, u 
ishlab chiqarish hisoblamasining balanslashtiruvchi moddasi hisoblanadi va ishlab chiqarish bilan 
oraliq iste’mol orasidagi farq sifatida aniqlanadi. Agar ishlab chiqarish asosiy baholarda 
(mahsulotlarga subsidiyalar qo‘shilib, soliqlar ayrilgan holda) baholangan bo‘lsa, YAQQ ham shu 
baholarda baholanadi, agar u ishlab chiqaruvchi bahosida baholangan bo‘lsa (mahsulotlarga 
soliqlar qo‘shilib, lekin qo‘shilgan qiymat soliqlari, subsidiyalarni hisobga olmagan holda) YAQQ 
xam shu baholarda baholanadi. Keng ma’noda barcha sektor va tarmoqlar YAQQ yig‘indisi YAlpi 
ichki mahsulotga teng. Ammo amalda YAIM va YAQQni baholashdagi o‘ziga xos xususiyatlarni 
e’tiborga olib ular orasidagi bog‘lanishni quyidagicha izohlash mumkin: 
GDP=VA+N-S 
Bunda GDP – yalpi ichki mahsulot 
VA – asosiy baholarda hisoblangan iqtisodiy barcha sektorlarning yalpi qo‘shilgan qiymati 
N – mahsulotlarga bo‘lgan barcha soliqlar summasi 
S – mahsulotlarga bo‘lgan subsidiyalar 
Agar YAQQ ishlab chiqaruvchi bahosida baholangan bo‘lsa, YAQQ va YAIM orasidagi 
bog‘lanish quyidagicha bo‘ladi: 
GDP=VA+VAT+V 
Bunda VA – ishlab chiqaruvchilar bahosida hisoblangan iqtisodiyotning barcha sektorlari 
yalpi qo‘shilgan qiymati 
VAT - qo‘shilgan qiymat solig‘i 
V – import solig‘i – import subsidiyasi 
YAlpi qo‘shilgan qiymat
ko‘rsatkichiga asosiy kapital iste’moli harajatlari ham qo‘shilgani 
uchun uni yalpi ko‘rsatkich deyiladi. Asli uni qo‘shilmaslik kerak edi, ammo uning xajmini MHT 
talabi darajsida yoki tiklashdagi qiymati bo‘yicha doim ham aniqlab bo‘lmaydi. 
Daromadlarni hosil bo‘lishi hisoblamasi YAQQni qanday elementlarga ajralishini 
ko‘rsatadi. YAQQning asosiy elementlari hisoblamasining chap qismida keltiriladi. 
II. Daromadlarni hosil bo‘lishi 
Foydalanish 
Resurslar 
2. Ish haqqi 
3. Ishlab chiqarishga boshqa soliqar 
4. Asosiy kapital istemoli 
5. Foyda (aralash daromad) 
1-2-3-4 
1. YAlpi qo‘shilgan qiymat 
Jami foydalanilgan 
Jami resurslar 
Ish haqqi
ikki komponentdan tashkil topadi: ish haqqi va ijtimoiy sug‘urta ajratmalari. Ish 
xaqqi YAQQni yaratishda qatnashgan rezidentlar va norezidentlarga to‘langan ish haqqini 
bildiradi (masalan, mamlakatda vaqtincha turgan xorij mamlakatlar ishchilariga to‘lovlar).