1-mavzu. Turk tilida ot so’z turkumi (TÜRKÇede iSİM) Tayanch so’z va iboralar

Qiyoslovchi bog’lovchilar (karşılaştırma bağlaçları)

Qiyoslovchi bog’lovchilar turk tilida karşılaştırma bağlaçları yoki yinelenen bağlaçlar («ikkilangan bog’lovchilar») deb yuritiladi. Ular ikki yoki undan ortiq so’z, gap bo’lagi yoki sodda gapni, xususan, qarama-qarshi ma’nodagi bo’laklarni bir-biriga bog’lab, gap ichida juft-juft bo’lib qo’llanadi. Qiyoslovchi bog’lovchilar quyidagilardir: ya … ya (ya … ya…ya), ya … ya da, hem … hem (hem … hem… hem de), ne … ne (ne … ne… ne de), da … da (de), gerek… gerek (gerekse), ister…ister (isterse), olsun… olsun: Ya gelecek, ya gelmeyecek. Ya bu deveyi güderiz, ya da bu diyardan gideriz. Hem okuyor, hem yazıyor (Hem okuyor, hem yazıyor, hem de dinliyor). O ne okuyor, ne çalışıyor, evde oturuyor. Seni de beni de insan saymıyor, Gerek uçakla, gerek(se) otobüsle olsun, o yolculuğu çok severdi. İster inan, ister inanma. Zengin olsun, fakir olsun, hepimizi aynı Tanrı yaratmıştır kabi.

Qiyoslovchi bog’lovchilar takrorlanib kelganda, undan keyin da (de) kelishi ham mumkin: … ya da, …hem de, …ne de va hok.

Shuningdek, qiyoslovchi bog’lovchilar sirasiga quyidagi shakllarni ham kiritish mumkin: bir … bir, ha … ha, bazı … bazı, kimi … kimi, diler … diler, bazen … bazen kabi. Masalan: Kadın bir güler bir ağlardı. Bazen getirir, bazen de geri götürürdü. Güneş kah bulutlar arasından görünür, kah kaybolur kabi. O kah bizden yana, kah başkalarından yana olur va hok.

Qiyoslovchi bog’lovchilarning turk tilidagi yana bir nomi almashuv bog’lovchilari (almaşma bağlaçları) dir.

Ta’kidlash kerakki, ne … ne bog’lovchisi bo’lishsizlik ifoda etgani uchun u bilan birga qo’llangan fe’l, asosan, bo’lishli bo’ladi: ne beni ne seni düşünüyor, ne Türkçe biliyor, ne Özbekçe kabi.