|
PSIXOLOGIK SISTEMALAR <> SIFATIDA.
Psixologiyani rivojlantirishda tarixchilar bir xususiyatni aniqladilar, shuning uchun uning faktini va teoriyasini ‘arakteristikasini tasvirlash bilan birga sistemalar tщьrisidagi tushunchani kiritish kerak deb xisoblashdi. Psixologik sistemalar «superteoriya» deb nomlanadi. Ularni paydo bщlishini bir qator avtorlar psixologiyani teoretik yetilmaganligi bilan bog’lanadi. «Fan spekulyatsiyadan щzini tiyadi, faqat bilan tasdiqlanmagani kerak emas. Ammo psixologiya faniga umuman faktlar yetarli emas, yagona mustaxkam sistemani yaratish uchun» - deb yozadi amerikalik psixolog Edna Xaydbreder 1933 yilda.
MUAMMOLI VAZIYaT:
Melьvin Marks va Vilьyam xilks qarashlari.
40 yildan keyin bu fikrni yana eslab amerikalik psixologlar Melvin Marks va Vilyam Xilks u xali kuchdaligini tasdiqlashadi. Bu avtorlar fikricha, sistema funktsiyaci «direktivdir». Bu sistema psixologga qaysi ob’ektlar bilan va qaysi metod bilan ishlash kerakligini kщrsatadi. Щz-щzicha sistemalarni ‘arakteristikasini «superteoriya» sifatida tasvirlab beradi xolos, uni kelib chiqishini, uni rolini ochmaydi. Sistema tщьrisidagi tushuncha maktab tщьrisidagi tushunchaga keng, maktab deb, bir sistema qonunlariga amal qilib boshqa maktab yoki butun bir ilmiy jamiyatga qarama-qarshi turadigan olimlar birlashmasini aytiladi. Ammo qarama-qarshilik xolatida sistemalarning ‘ar biri щz fanini tasdiqlar, o’z ishlash usuliga ega edi. SHunday qilib, щrganilayotgan qismlarning birligi yщq bщlar edi. Psixologiyani birlik sonida gapirish mumkin emas. Marieson tomonidan bosilgan kitoblar «1930 yil psixologiyalari», «1925 yil psixologiyalar» deb ataladi. Щsha davrda psixologlar kщp edi va uni soni ‘am kщpayayotgan edi.
Эслаб ыолинг!!!
Парадигмал ендошиш.
DIQQAT SAVOL Paradigma so’zi ma’nosi nima
Paradigmal yondoshish. Kun Tomas. «Ilmiy revolyutsiyalar strukturasi» kitobida kщpchilikni щziga jalb qilgan ilmiy ьoyalarni tabiiy ‘arakati sistemasini kщrsatdi, unda ‘arakat bir necha davrga bщlingan. Boshlanьich davrda ba’zi omillar chegarasi, problemasi usulida umumiy kelgani yщq. Ammo fan ong yuqori yetilish darajasiga borganda paradigma paydo bщladi, bu paradigmani aktual ilmiy praktikasini umum qabul qilgan namunasi deb taniladi. Paradigma Kun aytishicha, yetarli kuchga ega, shuning uchun uzoq vaqt olimlarni aqlini asir qiladi, olimlarni alternativ yщnalishlarini axtarishda adashtiradi. Pedagogika щzga qonunlarni, teoretik xulosalarni va ularni yangi masalalarini kiritadi. Vaqti soati kelgunicha shu fanda ishlamayotganlar shu paradigmaga amal qilib keldilar. Tщьri kelmaydigan fikrlarni e’tirof etadilar yoki shu qonunga moslashtiradilar. Ammo bu faktlar uni kuchsizlantiradi va krizis yaratadi. Predparadigmal davrga щxshash davrga kelib qolinadi: maktablar kelishmovchilik, teoremalarini tщqnashuvi, «normal fan» davri tugaydi. Revolyutsiya bщlib yangi paradigma xukumronlik qiladi. Paradigma tushunchasi kunda ilmiy ‘amjamiyat bilan boьliq. Maktab va sistemalarni paydo bщlishi, Kuneshng fikriga kщra, ‘amjamiyatni va paradigmani buzilishi demakdir.
MUAMMOLIVAZIYaT:
D. Parlermo psixologiyaga kunning analizini tadbig’i.
D. Palermo psixologiyaga Kunnning analizini ishlatib uni tarixiy yщlini ikki paradigmagi ajratdi; «introstektsionist» va «bixevioriotik» degan fikrni aytdi. Biridan ikkinchisiga щtishi ilmiy revolyutsiya demakdir. Xozir bixeviorizm krizis xolatida, navbatda uni boshqa paradigma almashtiradi. Extimol «Xomikeyning paradigmasi» dir. L.Brikman psixologiyani eng yangi tarixini banday tariflashga karshi chikib, introspektsionizm ‘am bixeviorizm ‘am umuman olganda ilmiy darajada emas, ular psixologlar uchun tekshiruvchi praktika modeli bщlib qolmadi. Psixologiyani «paradigmal fan» fan deb atalishiga M.Marks va V.Xlikslar sabab buщdi. Ular bu fanda bir necha paradigma ‘arakat qiladi va ularni ichida amerikalik bixeviorist Skinnerning «operant shariatlashish» paradigmasi oldinda degan fikrni bildirishdi. Bir asrda bir necha paradigmalarning ‘arakat qilish g’oyasi Kunning «normal fan» obrazini buzadi, paradigma tщьrisidagi tushunchani ‘am buzadi. Bu tushunchani mazmuni shundaki, jamiyat namunasini ajratib chiqarib uni atrofida ‘amma omillarni bir jamiyatga birlashtirishdir. Kun kontseptsiyasida sotsial ekonomik faktorlarni, fanni rivojlantirishga ta’sir qilish, ‘amda ilm fanning rivojlanish davrida vorislikni tan olmagani uchun xaqqoniy tanqid qilindi.
«Buyruqlar kontseptsiyasi».
Robert Uotson Kunning paradigmal kriteriyasini qabul qilib psixologiyani predparadigmal fanlarga qo’shdi, chunki psixologiya bu kriteriyalar ta’siriga chidamadi. SHu bilan birga Uotson psixologik щrganishni tuzilishida va dinamikasida boshqa variantlarini topishga urinib ko’rdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
