1-Mavzu: Psixologiya tarixi fanining predmeti va vazifalari (2soat) Reja

TARIXIY PSIXOLOGIK JARAYОN QONUNIYАTLARI.
MUAMMOLI VAZIYaT:
Ilmiy psixologik qonuniyatlari.
Ilmiy psixologik bilimlar tarqqiyotining umumiy va asosiy qonuniyati bu ьoyalar kurashidir. Bu kurash bizning mamlakatimizda uzoq vaqt materializm va idealizm щrtasidagi kurash kщrinishida talqin qilinib kelindi.
DIQQAT SAVOL: Psixol fanining mu’im qonuniyati nima?
Psixologiya fani taraqqiyotning mu’im qonuniyati uning yagona nazariyani ishlab chiqishiga yщnalganligidir. Bu tendentsiya psixologiyadagi ochiq krizis davrida yanada yaqqol kщzga tashlandi. CHunki bu davrda psixologiya uchun yagona izo’iy printsipning topilishi uning fan sifatida saqlanib qolishini taminlar edi. SHu davrda paydo bщlgan barcha maktablar: psixoanaliz, geshtaltь psixologiya, bixeviorizm va boshqalar ‘ammasi ana shu yagona nazariya щrniga davogarlik qildilar. L.S.Vqgotokiy bu xolatni shunday tariflaydi: «konkret soxalardagi xususiy kashfiyotlardan umumiy printsiplarning paydo bщlishiga va ularning butun psixologiyaga yoyilishiga va ni’oyat falsafiy sistemaga, xatto dunyoqarashga aylanishga davo qiligan bu ьoyalar psixologiyada yagona nazariya maqomiga juda mos kelmaydi. Psixologik ьoyalar tarixiy taraqqiyotni ‘arakatga keltiruvchi kuchlari va sabablari. Xozirgi paytda ilmiy ьoyalar u yoki bu fan taraqqiyotini belgilovchi omillar, ilmiy bilimlar determinatsiyasi xaqida juda kщp munozaralar mavjud.
I. Lakotos fanining «ichki» va «tashqi» tarixi atamasini qullashni taklif qilgan. Bunga kщra fan faqat щzining ichki standartlari, ilmiylik mezonlari asosida rivojlanib boradi. Boshqacha aytganda fanning rivojlanishiga faqat kognetiv faktorlargina ta’sir kщrsata oladi. Bunday internalistik yondoshishga eksternalistik - yondoshish qarama - qarshi qщyilib, unga kщra fan tarixini ijtimoiy faktorlarsiz щrganib bщlmaydi, ijtimoiy faktorlar fan tarixini nazariy qayta tiklashda foydalanilishi lozim. SHunga kщra psixologik bilimlar tarqqiyoti tarixini ta’lil qilish birinchidan tarixiy fan - xolatni yaxshi bilishni, ikkinchidan - o’rganilayotgan davrda fandagi aloxida xolatni xisobga olishni talab qiladi. Boshqa fanlar; matematika, fizika, astranomiya, tilshunoslik, fiziologiya, biologiya, etnografiya, logikaning psixologiya taraqqiyotiga ta’siri turlicha. Birinchidan shu fanlar doirasida psixik xodisalar xaqidagi bilimlar tщplangan, ikkinchidan psixologiyada shu fanlarning metodlaridan foydalaniladi. Uchinchidan ilmiy metodologiyadan ‘am foydalanish xollari bщladi. Psixologiyaning boshqa fanlar bilan bunday aloqasi psixologiya xech qachon tщla ajralgan xolda rivojlana olmasligini kщrsatadi. Lekin ayni paytda J. Piaje aytganidek, «psixologiyaning kelajagi birinchi navbatda uning щz taraqqiyotiga bog’liqdir».
Tarixiy psixologik tadqiqotning bitta vazifasi diolektik bilan tщla bщlmagan bilimni tщla bilimga aylanish jarayonini ochib berishdan iboratdir. M. T. Yaroshevakiy tarixiy psixologik metod sifatida kotegorial yondoshish printsipini ishlab chiqdi. U fanda uch qator kontseptual birlik - empirik ma’lumotlar (faktlar), nazariy va amaliy kotegoriyalarni farqlab psixik voqealikning ‘ar xil tomonlarini qayta tiklaydigan konkret - ilmiy kategoriyalarni ajratadi. Bular; obraz, ‘arakat, motiv, psixoijtimoiy munosabat, shaxs. SHu kategoriyalar majmuining transformatsiya qilishini, psixologik bilimlar bosqichma - boskich taraqqiyotni aks ettiradi.